tag:blogger.com,1999:blog-73885043237894330232024-03-14T15:18:46.911+05:45कुन्दन गजलkundanghazal.com is the best website related to 'Ghazal' & 'Sher-O-Shayari' (Poetry). Especially in Maithili language. Visit to read Ghazal, Baal Ghazal (Poetry on childhood), Bhakti Ghazal (Poetry on spirituality), Hazal (Poetry on comedy) & articles related to Ghazal. Here you can find many pictures, audios & videos related to Ghazal.कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.comBlogger208125tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-25014508641659064962023-03-30T13:00:00.006+05:452023-03-30T13:02:03.664+05:45गजल: लगाबऽ दाउ पर पड़ै परान बन्धु<span style="font-family: courier; font-size: large;">लगाबऽ दाउ पर पड़ै परान बन्धु<br />मनुष बनै तखन सफल महान बन्धु <br /><br />बड़ी कठिनसँ फूल बागमे खिलै छै<br />गुलाब सन बनब कहाँ असान बन्धु <br /><br />जबाब ओकरासँ आइ धरि मिलल नै<br />नयन सवाल केने छल उठान बन्धु<br /><br />हजार साल बीत गेल मौनतामे<br />पढ़ब की आब बाइबल कुरान बन्धु <br /><br />लहास केर ढेरपर के ठाढ़ नै छै <br />कते करब शरीर पर गुमान बन्धु</span><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><span style="font-family: courier; font-size: large;">1212-1212-1212-2<br /><br />© कुन्दन कुमार कर्ण</span><div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhmdfTd-MWpLXlSgX0EGljEF2XeHs-5GuIQ0Ql6o6hHBT_XRkDmb2bSDh9h92W3_0gSYUKTRmmnJCJcZAMnGFhrFcHWCzSjLl7umcuZRrYJ91C-EnucfXR2tgYChJX3aW7nAhpArZOwrTepTDJRSTFeg4UgJK3u21XJMx312Jd6mfltrAqOOmNHnqj1/s1246/Bandhu_Ghazal.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1246" data-original-width="1080" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhmdfTd-MWpLXlSgX0EGljEF2XeHs-5GuIQ0Ql6o6hHBT_XRkDmb2bSDh9h92W3_0gSYUKTRmmnJCJcZAMnGFhrFcHWCzSjLl7umcuZRrYJ91C-EnucfXR2tgYChJX3aW7nAhpArZOwrTepTDJRSTFeg4UgJK3u21XJMx312Jd6mfltrAqOOmNHnqj1/w555-h640/Bandhu_Ghazal.jpg" width="555" /></a></div><br /><div><br /></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-59988511583987707402023-03-28T11:11:00.006+05:452023-03-28T11:19:42.936+05:45गजल विडियो<div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">"जदी छौ मोन भेटबाक डेग उठा चलि या…" मैथिली गजलकें अपनहि धूनमे हारमोनियमपर गाबि रहल</span><span style="font-family: courier; font-size: large;"> पद्मधर झा शर्मा ।</span></span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><iframe allowfullscreen='allowfullscreen' webkitallowfullscreen='webkitallowfullscreen' mozallowfullscreen='mozallowfullscreen' width='488' height='407' src='https://www.blogger.com/video.g?token=AD6v5dyr96qkKybgNNbI8ulGQw6P-LkXgRYYaC1b2znVPG5OSoWzHrMDNHXRw9WtSxgnAukZGYj4o5iwX-h3n6JksQ' class='b-hbp-video b-uploaded' frameborder='0'></iframe></div><br /><p> </p><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><br /></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-81816294798998029002022-12-31T22:09:00.002+05:452022-12-31T22:09:15.086+05:45कविता : पराती<span style="font-family: courier; font-size: large;">रंग विरंगक भास छलै<br />गीत गबैत परात रहै<br />भोर कहै शुभभोर सदा<br />बड्ड मजा छल बड्ड मजा<br /><br />आब दलानक शान कहाँ<br />बूढ़ पुरानक गान वला<br />इन्टरनेटक शासनमे<br />संस्कृति खातिर सोचत के<br /><br /><br />छन्द : सारवती<br />(ऽ।। ऽ।। ऽ।। ऽ)</span><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhb93jX727f67I_PQUgu_lcR8qNj0BBLbAcfLi6-0Rvg3wYKTbJJ9oHJhjWtK5KvVwcJKuM-sLQDPYsu6I4HRSjHRkUixGqXsC1zjyxFaGKvzERCDxTjzo94ujPMnHRb73YtgVHW-wJmysT5kp8Dnn2lGtDs4LkwIkgWWQmE332ltGl9J1OdhycdZmq/s2903/IMG_20221231_220026.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="2903" data-original-width="1961" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhb93jX727f67I_PQUgu_lcR8qNj0BBLbAcfLi6-0Rvg3wYKTbJJ9oHJhjWtK5KvVwcJKuM-sLQDPYsu6I4HRSjHRkUixGqXsC1zjyxFaGKvzERCDxTjzo94ujPMnHRb73YtgVHW-wJmysT5kp8Dnn2lGtDs4LkwIkgWWQmE332ltGl9J1OdhycdZmq/s320/IMG_20221231_220026.jpg" width="216" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-size: x-small;">Kundan Kumar Karna</span></td></tr></tbody></table><br /><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-63981199681431258562022-12-29T20:33:00.008+05:452022-12-29T21:06:37.764+05:45सांकेतिक भाषामे गजल (Ghazal in Sign Language))<div>प्रस्तुत अछि न्यून श्रवणशक्ति एवम् श्रवणविहिन व्यक्ति सभ धरि गजल पहुँचेबाक उद्देशयसँ सम्भवत पहिल बेर प्रयोगक रूपमे कुन्दन कुमार कर्णक कहल एक नेपाली गजलक मतला आ एक टा शेर सांकेतिक भाषामे । जकरा प्रस्तुत केने छथि 'राष्ट्रिय सांकेतिक भाषा दोभाषे संघ', नेपालक महासचिव सन्तोषी घिमिरे । आबैवला दिनमे किछु मैथिली गजल सेहो सांकेतिक भाषामे परसबाक प्रयास रहत ।</div><div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><iframe allowfullscreen='allowfullscreen' webkitallowfullscreen='webkitallowfullscreen' mozallowfullscreen='mozallowfullscreen' width='320' height='266' src='https://www.blogger.com/video.g?token=AD6v5dzOtCdYWjOWNFZ0gzx1H0KBb9D6K9Z-y7ROACYIQMGttEV9RkCAXKcyJRsDCD7_5yFxuCn_a6_t9Ake8MVaqA' class='b-hbp-video b-uploaded' frameborder='0'></iframe></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><span style="font-size: x-small;">सांकेतिक भाषामे गजल कहैत सन्तोषी घिमिरे</span></div><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><br /><br /></td></tr></tbody></table><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiGkSC024-gXxCA-umbfPwYhbJF0-ZOM2mZRuESgGIz3FPWI5TMbj9s4U4woB-ULcV7ay-JgRF_zEF8eYtKuaWV0B0Csa9Pzv457IDsVFvhc5a8EEuasYVwqiw-cOb2au7p-3lQ-zp7gzrIDb4II4Rd2UYMVpfM74FNDd76bXY85tYusdTzXFwYiI3W/s2891/IMG_20221229_205319.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="2891" data-original-width="2672" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiGkSC024-gXxCA-umbfPwYhbJF0-ZOM2mZRuESgGIz3FPWI5TMbj9s4U4woB-ULcV7ay-JgRF_zEF8eYtKuaWV0B0Csa9Pzv457IDsVFvhc5a8EEuasYVwqiw-cOb2au7p-3lQ-zp7gzrIDb4II4Rd2UYMVpfM74FNDd76bXY85tYusdTzXFwYiI3W/s320/IMG_20221229_205319.jpg" width="296" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-size: xx-small;">संतोषी घिमिरेक संग कुन्दन कुमार कर्ण</span></td></tr></tbody></table><br />कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-58396582072051240302022-10-21T19:37:00.005+05:452022-10-21T20:30:06.826+05:45गजल : देखू लाठीयेक सब ठां शोर भेल छै<span style="font-family: courier; font-size: large;">देखू लाठीयेक सब ठां शोर भेल छै<br>लोकतन्त्रेमे कलम कमजोर भेल छै<br><br>ककरा पर करतै भरोसा आमलोक सब<br>कुर्सी पबिते सैह देखू चोर भेल छै<br><br>बस्ती बस्ती छै चलल परिवर्तनक लहरि<br>आइ शोणित लोककें इन्होर भेल छै<br><br>एक टा सब्जी कते दिन खाइते रहत<br>नव सुआदक लेल लोकक जोर भेल छै<br><br>चान दिस ताकै गगनमे आब के कहू<br>दूरभाषे यन्त्र मनुषक खोर भेल छै<br><br>ऽ।ऽऽ - ऽ।ऽऽ - ऽ।ऽ - ।ऽ<br><br>© कुन्दन कुमार कर्ण</span><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span><div><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg3EQFR8JJ5WKZihwusGB-7OnpMj8m2RSP39MPd_cMBvL3sx8iZBqQHIDoUHqK2E0xjt0ZchE4pJZhhd7PCikZM032G-5GV8M8VRaTX8e5VFjpUqWFevBL8fprmY-QtMwTjnBVirk2RIpeFsPobc0KZVeVuTKsBUWYg45Aq_F1y-29oRafprOfDz-Ws/s1619/IMG_20221021_195014.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="1036" data-original-width="1619" height="256" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg3EQFR8JJ5WKZihwusGB-7OnpMj8m2RSP39MPd_cMBvL3sx8iZBqQHIDoUHqK2E0xjt0ZchE4pJZhhd7PCikZM032G-5GV8M8VRaTX8e5VFjpUqWFevBL8fprmY-QtMwTjnBVirk2RIpeFsPobc0KZVeVuTKsBUWYg45Aq_F1y-29oRafprOfDz-Ws/w400-h256/IMG_20221021_195014.jpg" width="400"></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-size: x-small;">Kundan Kumar Karna</span></td></tr></tbody></table><br><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-78962162612955055172022-10-01T21:19:00.016+05:452022-11-09T11:39:32.863+05:45 सात टा गजल संग्रहक आलोचना एक संग<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">पसरल भ्रम खत्म हेतैः गजलक संदर्भमे</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">विदेहक नव अंकमे प्रकाशित आशीष अन्चिन्हारक आलेख</span></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><div style="text-align: justify;">1</div><div style="text-align: justify;">अमिताभ बच्चन (Amitabh Bachchan) 2022 मे फेर अपन सुपरहिट क्विज शो ‘कौन बनेगा करोड़पति (Kaun Banega Crorepati)’ सँ टीवीपर एलाह। एहि "कौन बनेगा करोड़पति" केर प्रोमोमे एकटा कंटेस्टेंट अमिताभ बच्चन (Amitabh Bachchan KBC)क सामने हॉट सीटपर बैसल छथि आ बिग बी कंटेस्टेंटसँ सवाल कऽ रहल छथिन। बिग बी कंटेस्टेंटसँ पूछै छथिन- ‘एहिमेमेसँ कोन वस्तुमे जीपीएस केर टेक्नोलॉजी लागल छै?’ एहि संगे बच्चन जी कंटेस्टेंटकेँ चारिटा ऑप्शन दै छथिन ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">अमिताभ बच्चन एहि सवालक जवाब के लिए ऑप्शन दैत छथिन- ‘A) टाइपराइटर, B) टेलीविजन, C) सैटेलाइट, D) 2 हजारक नोट.’ सामने बैसल कंटस्टेंट एहि प्रश्नक जवाबमे D ऑप्शन यानी 2 हजारक नोटकेँ चुनैत छथि। एहिपर बिग बी कहलखिन जे ई जवाब गलत अछि मुदा कंटेस्टेंटकेँ एहिपर विश्वास नै होइत छै । ओ कहै छै ‘अहाँ हमरा संग मजाक (प्रैंक) कऽ रहल छी ने" एहिपर बिग बी कहैत छथिन जे अहाँक उत्तर सचमे गलत अछि । कंटेस्टेंट फेर कहै छनि जे हम न्यूजमे तँ इएह देखने रहियै तँ एहिमे हमर कोन गलती? गलती तँ पत्रकार सभहक छै। अमिताभ बच्चन एहिपर कहैत छथिन-गलती पत्रकारक हेतै मुदा नोकसान तँ अहाँक भेल ने, ओ आगू कहैत छथिन जे फेक खबरिसँ सदिखन बचबाक चाही । ओ कहलखिन- ‘ज्ञान जहाँसँ भेटए बटोरि ली मुदा ओहिसँ पहिने ओकरा चेक कऽ ली जे ई सही छै वा कि नै" । प्रोमो शेयर करैत सोनी टी.भी द्वारा ई लिखल गेल कैप्शन छल- हम सभ एकटा एहन लोककेँ जानै छी जे हमरा अनवैरिफाइड सनसनी खबरि सुनाबैए । ओहन लोककेँ कमेंटमे टैग करू आ हुनकासँ कहू जे- ज्ञान जहाँसँ भेटए बटोरि ली मुदा ओहिसँ पहिने ओकरा चेक कऽ ली जे ई सही छै वा कि नै।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiHBvyTUX9STykzLTb1fUC_zoQeQgdC3GETfGo4s2F7NiNpjzOZ5F--FATqn_8i47lEulLRQZodd_OWbjreknSP4s6joy9mm5DP-5f-0VJ1Gf7s1PvkxM1gVrkExzNoYv05LEjfaVQD6VQArJlyYdGGwa5VeqJG-2JuYNCK4Pw1EPKMs_3kbSkHQ7y7/s839/Ashish.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="839" data-original-width="719" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiHBvyTUX9STykzLTb1fUC_zoQeQgdC3GETfGo4s2F7NiNpjzOZ5F--FATqn_8i47lEulLRQZodd_OWbjreknSP4s6joy9mm5DP-5f-0VJ1Gf7s1PvkxM1gVrkExzNoYv05LEjfaVQD6VQArJlyYdGGwa5VeqJG-2JuYNCK4Pw1EPKMs_3kbSkHQ7y7/w343-h400/Ashish.jpg" width="343" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Ashish Anchinhar</td></tr></tbody></table><div style="text-align: justify;">2</div><div style="text-align: justify;">उपरमे हम टीवी बला प्रसंग एहि लेल लेलहुँ जे बर्ख 2021 मे प्रकाशित तारानंद झा 'तरुण' जीक कथित गजल संग्रह "घर-घर इजोत रहय" केर भूमिका पढ़बाक लेल भेटल। भेटल तँ पूरा पोथी मुदा हम भूमिके धरि रहब। एहि संग्रहमे कुल दूटा भूमिका छै पहिल गंगेश गुंजन जीक लिखल आ तकर बाद दोसर अपने लेखक द्वारा। तरूणजी अपन भूमिकामे लिखै छथि (पृष्ठ-11)- "ओना गजलक किछु व्याकरण सेहो होइत छैक। जेना किछु विद्वान साहित्य प्रेमीक अभिमत छनि। ताहि सँ हम पूर्णतः अनभिज्ञ रहल छी। विगत कतेको दशक सँ पत्र-पत्रिका मे छिड़ियैल गजल सभ पढ़बाक सुयोग भेटल अछि, वैह हमर लिखल गजलक आधार रहल अछि। तैं जँ गजलक व्याकरणक अनुरूप ई गजल सभ अनफिट हो तँ ताहि लेल क्षमा चाहब"</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">तरुणजीक लिखलसँ ई स्पष्ट अछि जे ओ पत्र-पत्रिकामे प्रकाशित गजल पढ़ि एहन लिखलनि। आ तँइ अमिताभ बच्चनकेँ कहए पड़ैत छनि- ज्ञान जहाँसँ भेटए बटोरि ली मुदा ओहिसँ पहिने ओकरा चेक कऽ ली जे ई सही छै वा कि नै"। आ ताहिमे तरुणजी फेल भऽ गेल छथि आ एहि उम्रमे जा कऽ सभ मेहनति नोकसान भऽ गेलनि। । ओना हम तँ कहब जे तरुणजी सहीसँ कोनो पत्रिका नै पढ़ने हेता कारण जँ पढ़ने रहितथि तँ हुनका जीवन झा, कविवर सीताराम झा, मधुपजी आदिक गजल भेटल रहितनि आ हुनका गजलक व्याकरणसँ परिचय सेहो भेल रहितनि। आश्चर्य जे तरुणजी "भारती मंडन" सन पत्रिकासँ जुड़ल छथि आ ओ अध्य्यन करबामे पछुआएल रहै छथि।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">गंगेश गुंजनजी अपन भूमिकामे गाएले गीत गेने छथि ओहिमे कोनो नव बात नै छै। बस हमरा हुनकासँ एकटा बात पुछबाक अछि जे जीवन झा, कविवर सीताराम झा, मधुपजी आदि सभ गजलक व्याकरणपर गजल लिखने छथि तइ हिसाबे ओहो सभ आधुनिक गजल पंडित कहेता कि नै कहेता (देखू पृष्ठ-8)।</div><div style="text-align: justify;">कुल मिला कऽ "घर-घर इजोत रहय" नामक पोथीमे जे रचना सभ अछि से गजल नै अछि, कारण ओहिमे बहर-काफिया आदि जे गजलक अनिवार्य तत्व छै तकर पालन नहि भेल छै। ओ रचना सभ कविता, गीत आ कि आन किछु भऽ सकैए मुदा गजल नै अछि। जिनका ई बुझाइत होइन जे एहिमे बहर छै ओ बहरक निर्धारण मात्रा सहित कऽ देथि।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">3</div><div style="text-align: justify;">मनोज शाण्डिल्य केर कथित गजल संग्रह "बाजब बदलि रहल छै" केर भूमिकाक अंश देखल जाए-- "हमरा लेल गजलमे मुख्यतः दूटा तत्व आवश्यक अछि, जकर हम यथासंभव अनुपालन करैत छी। प्रथम अछि, गजलक पारम्परिक शिल्पक आधारपर, मतला, बहर, रदीफ आ काफियाक अनुपालन। एतय दूटा बिन्दुपर हम छूट लैत छी- पहिल ई जे, हम मकतामे तखल्लुसक प्रयोग नहिए जकाँ करैत छी आ दोसर ई जे हम बहरक अनुपालन अंकगणितीय पद्धतिक बजाए स्वरक आधारपर करैत छी। से एहि कारणे जे हम मानैत छी जे तखल्लुसक प्रयोग कयने गजलमे कोनो गुणात्मक वृद्धि नहि होइत छै आ जहाँ धरि बहरक सवाल छैक तँ मात्रा-गणनाक उद्देश्य इहो होइत छैक जे उच्चारणमे संतुलन बनल रहै, जकर अनुपालन हम स्वरक आधारपर करिते छी। दोसर आवश्यक तत्व जे हमरा लेल अछि से अछि कथ्य। एहि मामिलामे हम हिन्दीक कालजयी गजलकार दुष्यंत कुमारक 'स्कूल'क अनुगामी छी", (पृष्ठ-9)</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">एहि अंशमे सभ भ्रमे-भ्रम अछि मुदा दू टा नमहर भ्रमपर हम बात करब। पहिल भूमिकामे जे बहरक अनुपालन स्वरक आधारपर करबाक बात भेल छै से आखिर की छै? कोन छंद, कोन बहर, कोन एहन मीटर छै जे कि स्वरक निश्चित आधारपर नै छै। सभ छै जे मात्रिक छंदमे दोहेकेँ लिअ तँ 13-11 केर अलावे ओहिमे आरो नियमक पालन करए पड़ैत छै। तँइ जे कियो ई कहथि जे हम स्वरक आधारपर गजल लिखैत छी तँ सीधे बूझि लिअ जे ओ सुविधावादी छथि आ अपना हिसाबें बाजि रहल छथि कारण जखन कोनो निश्चित स्वरपर रचना हेतै तँ ओ छंदोबद्ध हेतै जेना अनुष्टुप, दोहा, सवैया, गजल आदि। मुदा जँ अनिश्चित स्वरक आधारपर रचना हेतै तँ ओ आधुनिक कविता, गीत आदि हेतै। एहि भूमिकाक सभसँ आपत्तिजनक बात ई जे लेखक अपन कमजोरी नुकेबाक लेल दुष्यंत कुमार केर नाम लऽ लेलाह। दुष्यंत कुमार हिंदी गजलमे कथ्य केर परिवर्तन केलाह मुदा बहरक संगे। जी हाँ, अंकगणीतीय बहरक पालन करैत। हम अनेक ठाम उदाहरण देने छी वएह उदाहरण सभ एहू ठाम दऽ रहल छी-</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">हो गई है / पीर पर्वत /-सी पिघलनी / चाहिए,</div><div style="text-align: justify;">इस हिमालय / से कोई गं / गा निकलनी / चाहिए</div><div style="text-align: justify;">एहि गजल बहर अछि 2122 / 2122 / 2122 / 212 आब अहाँ सभ ऐ गजलकेँ उपरा कऽ जाँचि सकैत छी ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">मत कहो आकाश में कुहरा घना है</div><div style="text-align: justify;">यह किसी की व्यक्तिगत आलोचना है</div><div style="text-align: justify;">एहि गजल बहर अछि 2122 / 2122 / 2122 आब अहाँ सभ ऐ गजलकेँ उपरा कऽ जाँचि सकैत छी।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">एकर अतिरिक्त दुष्यंत कुमारक आनो गजलकेँ अहाँ सभ अपने जाँचि सकैत छी। मैथिलक स्वाभाव होइत छै जे जखन एकटा सबूत भेटि जाइत छै तखन ओ दोसर नाम लऽ लेत तँइ हमरा बूझल अछि जे मनोज शाण्डिल्य केर भविष्यक पोथी सभमे अदम गोंडवी आ कि आनो नाम लीखल भेटत तँइ हम अही ठाम अदम गोंडवीक दू टा गजल आ ओकर बहर देखा रहल छी-</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">ग़ज़ल को ले चलो अब गाँव के दिलकश नज़ारों में</div><div style="text-align: justify;">मुसल्सल फ़न का दम घुटता है इन अदबी इदारों में</div><div style="text-align: justify;">एहि गजल बहर अछि 1222 / 1222 / 1222 / 1222 आब अहाँ सभ ऐ गजलकेँ उपरा कऽ जाँचि सकैत छी।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">भूख के एहसास को शेरो-सुख़न तक ले चलो</div><div style="text-align: justify;">या अदब को मुफ़लिसों की अंजुमन तक ले चलो</div><div style="text-align: justify;">एहि गजल बहर अछि 2122 / 2122 / 2122 / 212 आब अहाँ सभ ऐ गजलकेँ उपरा कऽ जाँचि सकैत छी।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">कुल मिला कऽ देखी तँ मनोज शाण्डिल्य अपन कमजोरीकेँ दुष्यंत कुमारपर आरोपित कऽ भ्रम पसारने छथि। पाठककेँ तय करबाक छनि जे एहन भ्रमित लेखक केर रचना संगे की करबाक चाही। कुल मिला कऽ एक बेर फेर हम कही जे "बाजब बदलि रहल छै" नामक पोथीमे जे रचना सभ अछि से गजल नै अछि कारण एहिमे बहरक पालन नै अछि। ओ रचना सभ कविता, गीत आ कि आन किछु भऽ सकैए मुदा गजल नै अछि।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">4</div><div style="text-align: justify;">"नब युद्धक ओरिआन" ई पोथी छनि प्रेमचंद पंकजकेँ। एहिमे संकलित रचना सभकेँ हमरा "कथित गजल" कहबामे सेहो लाज होइत अछि। एहि पोथीक भूमिका लेखक छथि कमलमोहन चुन्नू। चुन्नूजीक कथित गजल संग्रहक आलोचना हम कऽ चुकल छी आ जे पढ़ने हेताह से बुझिते हेताह जे चुन्नूजीक लिखल भूमिका बला पोथीक रचनाक स्तर केहन हेतै खास कऽ जखन कि ओकरा जखन गजल कहल गेल हो। कुल मिला कऽ बुझिए गेल हेबै जे अहू पोथीक रचना सभ गजल नै अछि।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">5</div><div style="text-align: justify;">"टाँगल मोलायम रौद" ई कथित गजल संग्रह छनि रामेश्वर निशांत जीक। एहि पोथीमे कुल दू टा भूमिका अछि पहिल रामलोचन ठाकुरजीक आ दोसर निशांतजीक अपने। संगहि-संग शारदा सिन्हाजीक आशीर्वचन सेहो छैक पोथीक पछिला कभर पेजपर। रामलोचनजी अपन भूमिकामे लिखै छथि जे " मतला, काफिया, बहर आदि एकर बाधा नहि होइत छैक" (पृष्ठ-6), रामलोचन जी गजल विधाक नहि छलाह तइयो एहन बात साहसपूर्वक लीखि सकैत छलाह। रामेश्वरजी अपन भूमिकामे लिखै छथि जे ".. तैं बहर (छंद)क दृष्टिएँ जटिल रहितो कोनो भाषामे लिखल गजल श्रेष्ठ आ सुंदर भ' जाइछ", (पृष्ठ-9), आ ई बात सही छै मुदा दुख अतबे जे रामेश्वर जीक कथित गजल सभमे बहरक कोनो ठोस प्रमाण नहि भेटल। यत्र-कुत्र बहरे मीरक प्रवाह सन बुझना जाइत छै मुदा ओहो कोनो सायास रूपमे नहि छै। संभवतः आने जकाँ निशांतजी इएह बूझै छथि जे जेहन पाँति लिखा गेलै सएह बहर (छंद) भऽ गेलै ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">कुल मिला कऽ अहू पोथीक रचना सभ गजल नहि अछि कारण एहिमे बहरक पालन नै अछि। मुदा हमरा ई मानबामे कोनो संकोच नहि जे एहि संग्रह रचना सभमे काफिया ओ रदीफ नीक जकाँ निर्वाह कएल गेल छै (किछु अपवाद छोड़ि)। तँइ हमरा नजरिमे मैथिलीमे कथित गजलक जे शृंखला छै ताहिमे ई पोथी अछि। सुधांशु शेखर चौधरी, बाबा बैद्यनाथ, अरविन्द ठाकुर एवं बैकुंठ झा बाद ई पाँचम एहन लोक छथि जिनकर रचना कम्मे मेहनतिसँ गजल बनि सकैए। जँ हमर बात निशांतजी लग कहियो पहुँचनि तँ जरूर ओ एहि बातपर गौर करथि ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">एहि पोथीमे शारदा सिन्हाजीक आशीर्वचन की मानि कऽ लेल गेल छै से नहि पता। जँ संगीतक कोनो पोथीपर शारदाजीक वचन रहितनि तँ ओ मानबाक बाध्यता हमरा रहैत मुदा एहन नै छै जे शारदा सिन्हाजीक लिखलासँ कोनो रचना गजलमे बदलि जेतै। कुल मिला कऽ देखी तँ रामेश्वरजीक रचना गजल तँ नहि छनि मुदा गजलसँ बेसी दूरो नहि छनि ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">6</div><div style="text-align: justify;">"सजना सिनेहिया" केर लेखक छथि सतीश साजन । एहि पोथीमे गीत बेसी अछि आ एहन रचना जकरा गजल कहल गेल छै से कम। ओना ई सभ गजल छैहो नै। एहि पोथीमे कुल दू टा भूमिका अछि पहिल अजित आजाद आ दोसर लेखक केर अपने । स्वभावतः जखन भूमिका लेखक अजित आजाद छथि ओ उपन्यासोकेँ गजल कहि सकैत छथि, कोनो भारी बात नै । ई स्पष्ट अछि जे एहि पोथीमे गजल विधाक कोनो रचना नै अछि ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">7</div><div style="text-align: justify;">"स्वेद-राग" ई कथित गजल संग्रह धीरेन्द्र प्रेमर्षिजीक संपादनमे प्रकाशित भेल छनि। एहि पोथीमे नेपालक युवा सभहक रचना सभ गजलक नामसँ आएल अछि। एहि युवा सभमेसँ किछु युवा मेहनती भऽ सकै छलाह मुदा ओ सभ प्रेमर्षिजीक पसारल भ्रममे फँसल छथि। आइ हम कि कियो युवा सभकेँ ई कहि उत्साहित कऽ सकैत छी जे चलू काल्हि भेने ई सभ मेहनति करता। मुदा अपन कमजोरी नुकेबाक अछि तँइ युवो सभ मेहनति नै करथि एहन बात सोचब साहित्य संगे छल हेतै। युवा सभकेँ मेहनति करबाक चाही मुदा एहि संग्रहमे प्रेमर्षिजी अपन भ्रम, अपन कमजोरीकेँ नेपालक युवा लेखकपर लादि देने छथि आ उम्मेद करै छथि जे युवाक कमजोरी बहन्ने हम सुरक्षित बचि जाएब। हिनक किछु भ्रम, कमजोरी आ कुंठा हिनके लिखल भूमिकामे भेटैए। पृष्ठ- 13 पर प्रेमर्षिजी लिखै छथि- "तथापि प्रश्न उठैत अछि जे जकरा हम गजल कहि रहल छियैक वा जे रचना सभ एहिमे सङ्ग्रहित अछि से की गजले छियैक? जँ आइसँ डेढ़ दशक पहिने ई प्रश्न अबैत तँ एक नजरि देखितहिँ केओ कहि, दितए-बिल्कुल, ई गजले छियैक। मुदा पछिला समय बगय-बानि आ आन्तरिक गुणवत्तापर मात्र नहि भऽ गजलक गणितपर सेहो किछु काज होबऽ लागल छैक । आ जखन गणितीय सूत्रसभक खाँचपर कोनो रचना दुरुस्त नहि बैसैत छैक तँ ओकरा गजल कहबासँ परहेज कएनिहार एकटा जमात सेहो सक्रिय अछि सम्प्रति। ओहि जमातक विचार आ अभियानक सेहो सम्मान करैत छी हम। हमर धारणा अछि जे सूत्रबद्ध काजक अभ्यास कालान्तरमे विशेष गतिशीलताक मार्ग सेहो प्राप्त करत ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">कोनो फसलक बीज कतहुसँ आएल हुअए, जाहि जमीनमे ओकरा बुनल गेल छैक ओहि माटिक उर्वराशक्ति एवं रौद-बसात ओकरा जाहि रूपें जनमऽ, पनपऽ आ फौदाएमे प्रभाव पाड़ैत छैक से ओहि फसलक गुण होइत छैक। ई प्राकृतिक नियम छियैक। मैथिली भाषाक स्वरूप, सुगन्ध आ सौष्ठव गजलकेँ कोन रूपें अंगेजने अछि आ समय-क्रममे होइत रहल बाउग किंवा रोपनीसँ हरिआइत गजल-वृक्षमे कोन तरहक फल लागल अछि; उएह मैथिली गजलक सुच्चा सुआद आ स्वरूप भऽ सकैत छैक। आइ जँ पं. जीवन झा सदृश प्रारम्भिक गजलकारलोकनि अपन मानसक माटिमे सानिकऽ मैथिलीक चाँचरमे गजलक बाउग नहि कएने रहितथि तँ जानि नहि सोमदेव, सियाराम झा 'सरस', कलानन्द भट्ट, रवीन्द्रनाथ ठाकुर, डॉ. राजेन्द्र विमल, डॉ. तारानन्द वियोगी, फजलुर्रहमान हाशमी, डॉ. रामचैतन्य धीरज, जगदीशचन्द्र ठाकुर 'अनिल', डॉ. धीरेन्द्र धीर, धीरेन्द्र धीरज, जनार्दन ललन, डॉ. देवशङ्कर नवीन, रामभरोस कापडि 'भ्रमर', डॉ. विभूति आनन्द, डॉ. रामदेव झा, बाबा वैद्यनाथ, डॉ. शेफालिका वर्मा, डॉ. कमलमोहन चुन्नू, डॉ. नरेन्द्र, रोशन जनकपुरी, अजित आजाद, जियाउर्रहमान जाफरी, अशोक दत्त सदृश रचनाकारलोकनि गजल नामसँ किछु लिखबाक साहस करितथि वा नहि! जँ उल्लिखित साहित्यकारसभक अतिरिक्तो सैकड़ो रचनाधर्मी गजलमे कलम नहि भँजैत रहितथि तँ राजीवरञ्जन मिश्र, नवलश्री पङ्कज, दीपनारायण विद्यार्थी, आशिष अनचिन्हार, मैथिल प्रशान्त, प्रदीप पृष्प, अमित मिश्र, कुन्दनकुमार कर्ण, बालमुकुन्द, अभिलाष ठाकुर, सुमित मिश्र आदिसन रचनाकार जानि नहि गजल अध्ययन-लेखनदिस प्रवृत भऽ पबितथि वा नहि ।"</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg59jpZQkCRuHgUWk-S3tIBR-Wu7IY3w3_JK4X2qWPkKR7eqM7cX7dBZu-tAj_lZKp66j0_rVTLe3X3U7mQKTloWCrnbhUalE01Yj0YOBbgkLn0m4yr78wJrWCtij0kd5AFHfsgkZQwx1TiLdvqBhIMaupNSenc-sDUZLPHXBMKtJBL2a3nCtfu4FW2/s275/Swed%20Raag.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="275" data-original-width="247" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg59jpZQkCRuHgUWk-S3tIBR-Wu7IY3w3_JK4X2qWPkKR7eqM7cX7dBZu-tAj_lZKp66j0_rVTLe3X3U7mQKTloWCrnbhUalE01Yj0YOBbgkLn0m4yr78wJrWCtij0kd5AFHfsgkZQwx1TiLdvqBhIMaupNSenc-sDUZLPHXBMKtJBL2a3nCtfu4FW2/w359-h400/Swed%20Raag.jpg" width="359" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><br /></td></tr></tbody></table><div style="text-align: justify;">हुनकर एहि भूमिकाक शुरुआतमे एहन जमात केर चर्चा करै छथि जे बिना नियम रचनाकेँ गजल कहबासँ परहेज करैए मुदा प्रेमर्षिजीमे एतेक साहस किएक ने छनि जे ओ बिना नाम लिखने चर्चा करै छथि। साहित्यमे छथि तँ एकौ पौआ साहस रहबाक चाही प्रेमर्षिजी लग। भूमिकाक दोसर भागमे प्रेमर्षिजी गजलक इतिहासकेँ गलत करबाक कुत्सित प्रयास केलाह अछि। एहि प्रसंगमे मैथिली गजलक काज सेहो सार्वजनिक अछि आ प्रमर्षिजीक कथन सेहो हम देलहुँ। पाठक तय कऽ लेताह।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">एकर अतिरिक्त अही भूमिकामे प्रेमर्षिजी लिखै छथि (पृष्ठ-14)- "मुदा ओकरा (रचनाकेँ) खारिज करबाक करबाक अधिकार वा सामर्थ्य ककरो नहि रहैत छैक।" एहि कथनक की मतलब छै से हमरा नहि बुझाएल। रचनाकेँ कियो खारिज कइए ने सकैए मुदा कोनो रचनाकेँ लेखक जबरदस्ती लेबल लगा कऽ परसबाक प्रयास करै छथि तँ ओहि लेबलकेँ खारिज करबाक अधिकार समीक्षक-आलोचककेँ जरूर देल गेल छै समाज द्वारा। आ तँइ ई कहबामे कोनो संकोच नै जे एहि पोथीक रचना गजलक मापदंडपर नै अछि।</div><div style="text-align: justify;">छोट कालखंड लेल प्रेमर्षिजी निमाहि लेताह मुदा भविष्यमे जखन मेहनती युवा सभहक फौज रहतै तखन हुनकर काजक नामोनिशान नहि बचतनि ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">8</div><div style="text-align: justify;">"विश्वग्रामक बलिवेदीपर" ई कथित गजल संग्रह छनि अजित आजाद केर। एहि पोथीमे कोनो भूमिका नै अछि। आन लोकक कथित गजलपर लीखए बला, संग्रहमे भूमिका लीखए बला अजितजी अपन संग्रहमे कोनो भूमिका किए ने देलाह से बात जँ गजलक नामपर किछुओ लीखि देबए बला लोक सभ बूझि जाए तँ आधा समस्या ओहीठाम खत्म भऽ जेतै। एहि संग्रह रचना सभ सेहो गजल नै अछि ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">9</div><div style="text-align: justify;">हम पहिनेहो कहने छी जे व्यक्तिगत तौरपर हमरा कोनो आजाद कि बरबाद रचनासँ दिक्कत नै अछि। एकटा पाठक तौरपर हम ओकरो सभकेँ पढ़ैत छी। हमरा दिक्कत तखन होइए जखन कि कोनो विधाक नामपर भ्रम पसारल जाइत छै। अपन कमजोरीकेँ नुकेबाक लेल विधाक नियम संगे मजाक कएल जाइत छै। उपरमे जतेक पोथी जतेक लेखक केर नाम हम गनेलहुँ से सभ अपन कमजोरी नुकेबाक लेल भ्रम पसारने छथि। आब पचास-सए रचना छै तँ कोने ने कोनो रचना कथ्य हिसाबें नीक हेबे करतै, किछु पाँति नीक लगबे करतै मुदा तकर नाम गजले टा किएक? कविता राखि लिअ नाम जखन नियम केर पालन करिते नै छी तखन ओ गजल कोना? नमहर-नमहर भूमिका लिखल जाइए मुदा जँ एकौ पाँति ओहिमे अपन कमजोरीक बारेमे लीखि देल जाए तँ एहन थोड़े छै जे कोनो पाठक कि कोनो आलोचक लेखककेँ फाँसी लगा देतै। मुदा जँ ई सभ अहिना भ्रम पसारैत रहता तँ कोनो ने कोनो आलोचक हिनका सभकेँ नपैत रहत, आ अहिना बेकार कहैत रहत। लेखक अपन कमजोरीकेँ सार्वजनिक करैत रचना लीखथि ई बेसी इमानदार ओ साहसी काज हेतै ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">गजल नियम यदि सभ लेल छै तँ ओकर छूट सेहो सभ लेल छै। मुदा छूटक उपयोग वएह कऽ सकैए जे कि अनुशासित होथि। बाँकी आलसी लोक लेल छूट की आ नियम की?</div></span></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-18352636216200351922022-10-01T15:38:00.004+05:452022-10-01T19:55:44.721+05:45अशआर<span style="font-family: courier; font-size: large;">शब्दमे नै सीमित छै गजल<br>भाव छै तँइ जीवित छै गजल<br><br>सर्वसाधारणकें दोष की<br>बुद्धिमानसँ पीड़ित छै गजल</span><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://lh3.googleusercontent.com/-LisAXFDFyBw/YzhKYG8H5QI/AAAAAAAAL-s/ZitTX1EyEis9iqh5mRxwcobvJQWGTjz1QCNcBGAsYHQ/s1600/Screenshot_2022-10-01-19-52-44-14_6f8f7a6a69f2aa2976412416ecb84f7a.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img src="https://lh3.googleusercontent.com/-LisAXFDFyBw/YzhKYG8H5QI/AAAAAAAAL-s/ZitTX1EyEis9iqh5mRxwcobvJQWGTjz1QCNcBGAsYHQ/s1600/Screenshot_2022-10-01-19-52-44-14_6f8f7a6a69f2aa2976412416ecb84f7a.jpg" border="0" data-original-width="1080" data-original-height="853" width="415" height="327" class=" " title="" alt=""></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">अशआर</td></tr></tbody></table></div><br></span></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-81572320649026850752022-08-17T21:01:00.000+05:452022-08-17T21:01:07.483+05:45बाल गजल - हाथी चलै बजार<span style="font-family: courier; font-size: large;">हाथी चलै बजार<br />कुत्ता भुकै हजार<br /><br />माए गे भूख लगलै<br />चुल्हा कने पजार<br /><br />बनबै किसान करबै<br />पप्पा जकाँ गजार<br /><br />कागतके घर बनेलौं<br />तकरो तूँ नै उजार<br /><br />ऽऽ।ऽ - ।ऽऽ</span>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-67626101927956755132022-08-13T17:25:00.002+05:452022-08-13T17:25:10.278+05:45कविता - हम आधुनिक समाज छी<span style="font-family: courier; font-size: large;">हम आधुनिक समाज छी<br />हमरामे नै चेतना रहलै<br />नै दशर्न रहलै<br />नै अध्ययन रहलै<br />सब किछु बिसरि गेल छी<br />हम त मरि गेल छी</span><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /><table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="float: left;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgeGh2Voy5lLj5t6lIEhWVekUNthuD_YZSgkOSQrehOxXPO8jAwq_o0EzB8euQ0p6naW-srRObhUxP0BjweJbZR_VrEsIyQVc-csGDJzmf5ukzE4i5li5M7xTu8SnPajMGzN77zKUuyJUBIPnEaC6IfZO27eKjG-lGOHk3kXZ7Ggp4PGxeb9-61wbHm/s665/Samaz.png" imageanchor="1" style="clear: left; margin-bottom: 1em; margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="630" data-original-width="665" height="379" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgeGh2Voy5lLj5t6lIEhWVekUNthuD_YZSgkOSQrehOxXPO8jAwq_o0EzB8euQ0p6naW-srRObhUxP0BjweJbZR_VrEsIyQVc-csGDJzmf5ukzE4i5li5M7xTu8SnPajMGzN77zKUuyJUBIPnEaC6IfZO27eKjG-lGOHk3kXZ7Ggp4PGxeb9-61wbHm/w400-h379/Samaz.png" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-size: x-small;">कविता</span></td></tr></tbody></table><br /><br /></span><br /><div><br /></div></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-59750438942245897242022-08-07T13:41:00.002+05:452022-08-07T13:41:39.855+05:45हिन्दी फिल्मक गीतमे बहर<span style="font-family: courier; font-size: large;"><b>गीत - अगर मुझ से मुहब्बत है......</b></span><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><b><br /></b>फिल्म - आप की परछाइयां (१९६४)<br />गीतकार - राजा मेहदी अली खान<br />गायिका - लता मंगेश्वर<br />संगीतकार - मदन मोहन <br /><br />1222 - 1222 - 1222 - 1222<br />(बहर - हजज मुसम्मन सालिम)<br /><br />अगर मुझसे मुहब्बत है मुझे सब अपने ग़म दे दो<br />इन आँखों का हर इक आँसू मुझे मेरी क़सम दे दो<br />अगर मुझसे मुहब्बत है.......<br /><br />तुम्हारे ग़म को अपना ग़म बना लूँ तो क़रार आए<br />तुम्हारा दर्द सीने में छुपा लूँ तो क़रार आए<br />वो हर शय जो तुम्हें दुःख दे मुझे मेरे सनम दे दो<br />अगर मुझसे मुहब्बत है........<br /><br />शरीक ए ज़िंदगी को क्यूँ शरीक-ए-ग़म नहीं करते<br />दुखों को बाँट कर क्यूँ इन दुखों को कम नहीं करते<br />तड़प इस दिल की थोड़ी सी मुझे मेरे सनम दे दो<br />अगर मुझसे मुहब्बत है.......<br /><br />इन आँखों में ना अब मुझको कभी आँसूँ नज़र आए<br />सदा हँसती रहे आँखें सदा ये होंठ मुस्काये<br />मुझे अपनी सभी आहें सभी दर्द ओ अलम दे दो<br />अगर मुझसे मुहब्बत है मुझे सब अपने ग़म दे दो<br />इन आँखों का हर इक आँसू मुझे मेरी क़सम दे दो<br />अगर मुझसे मुहब्बत है.....<br /><br /><b>तक्तीअ</b><br /><br />अगर मुझसे/ मुहब्बत है/ मुझे सब अप/ ने ग़म दे दो<br />इनाँखों का/ हरिक आँसू/ मुझे मेरी/ क़सम दे दो<br /><br />तुम्हारे ग़म/ को अपना ग़म/ बना लूँ तो/ क़राराए<br />तुम्हारा द/ र्द सीने में/ छुपा लूँ तो/ क़राराए<br />वो हर शय जो/ तुम्हें दुख दे/ मुझे मेरे/ सनम दे दो<br /><br />शरीके ज़िं/ दगी को क्यूँ/ शरीके ग़म/ नहीं करते<br />दुखों को बाँ/ट कर क्यूँ इन/ दुखों को कम/ नहीं करते<br />तड़प इस दिल/ की थोड़ी सी/ मुझे मेरे/ सनम दे दो<br /><br />इनाँखों में/ ना अब मुझको/ कभी आँसूँ/नज़राए<br />सदा हँसती/ रहे आँखें/ सदा ये हों/ ठ मुस्काये<br />मुझे अपनी/ सभी आहें/ सभी दर्दो/ अलम दे दो</span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiRDVi42NQ_ZPVHMyz9XeVAkjypNJT2P3NI2VHjvaf5veMUVg2SkbYL1gbHWSHyDnVcRPg-awi40KSiyAgl84JB4iItaozb8V4DLdBxglpf4EGUQQksUEl0XNWnnevGzSfSRDheB-qbDEkYA1qt4hzi_EnGw4p084MaYJWZf-FbhAAW3u-abnws1_Zb/s1280/Agar%20mujhse.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="720" data-original-width="1280" height="360" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiRDVi42NQ_ZPVHMyz9XeVAkjypNJT2P3NI2VHjvaf5veMUVg2SkbYL1gbHWSHyDnVcRPg-awi40KSiyAgl84JB4iItaozb8V4DLdBxglpf4EGUQQksUEl0XNWnnevGzSfSRDheB-qbDEkYA1qt4hzi_EnGw4p084MaYJWZf-FbhAAW3u-abnws1_Zb/w640-h360/Agar%20mujhse.jpg" width="640" /></a></div><br /><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-35917933040686313182022-05-04T22:46:00.003+05:452022-05-28T18:03:58.070+05:45गजल: जदी छौ मोन भेटबाक डेग उठा चलि या<span style="font-family: courier; font-size: large;">जदी छौ मोन भेटबाक डेग उठा चलि या<br />हियामे चोट आ बदनमे आगि लगा चलि या<br /><br />छियै हम ठाढ़ एहि पार सात समुन्दरकें<br />हियामे प्रेम छौ त आइ पानि सुखा चलि या <br /><br />जरै हमरासँ लोकवेद हार हमर देखि<br />भने हमरा हराक सभकें फेर जरा चलि या <br /><br />बरेरी पर भऽ ठाड़ हम अजान करब प्रेमक <br />समाजक डर जँ तोरा छौ त सभसँ नुका चलि या<br /><br />जमाना बूझि गेल छै बताह छियै हमहीं<br />समझ देखा कनी अपन सिनेह बचा चलि या<br /><br />1222-1212-12112-22</span><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br />© कुन्दन कुमार कर्ण</span></div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiHefEbu41wHhQYfqv8xnXGd2sJhCrHUmAdvVDSobGXexv6l3otd68x-LQGqugdUouDhFY9K1vxEl-BJKmgGMYWcOgVxZVTdiLWdfM5gTE7D6e_bpdHka2AVkyXyvCrTgB2dmIkdUH07SMptjxwbBpAAFKLKKmwphIf_JKWYwe0slN-6IHxZtAMaqd_/s3000/Chail%20Yaa.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="3000" data-original-width="2600" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiHefEbu41wHhQYfqv8xnXGd2sJhCrHUmAdvVDSobGXexv6l3otd68x-LQGqugdUouDhFY9K1vxEl-BJKmgGMYWcOgVxZVTdiLWdfM5gTE7D6e_bpdHka2AVkyXyvCrTgB2dmIkdUH07SMptjxwbBpAAFKLKKmwphIf_JKWYwe0slN-6IHxZtAMaqd_/w554-h640/Chail%20Yaa.jpg" width="554" /></a></div><br /><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span><div><br /><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-37860350116482194062022-04-29T21:54:00.001+05:452022-05-01T10:31:48.183+05:45गजल: ओ दर्द देलकै मुदा कनियों इलाज नै देलक<span style="font-family: courier; font-size: large;">ओ दर्द देलकै मुदा कनियों इलाज नै देलक<br />पद पैसा आ प्रतिष्ठा कतौ आइ काज नै देलक<br /><br />कहबाक लेल लोक बहुत छै उदार बस्तीमे<br />तड़पैत रहलियै मुदा केओ अवाज नै देलक<br /><br />छै शिक्षा स्वास्थ्य कृषिसँ विमुख सरकार<br />सीमेन्टकें शहर त बनेलक समाज नै देलक<br /><br />हमरासँ लैत गेल अपन बूझि दैत गेलौं हम<br />ओ मूर देत की जे सुपतकें बियाज नै देलक<br /><br />कत-कतसँ शब्द खोजि अनेकौ गजल सजेलौं हम<br />संगीत केर आश जकर सेहो साज नै देलक<br /><br />मात्राक्रम: 2212-12112-2121-222<br /><br />© कुन्दन कुमार कर्ण</span><br /><br /><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhEKs2NUQqjl5Cc3wbc9F2r0KVXSWsQCLX6tWvnuOLogRcnwiTCagrK7raQBh19KPmIbrO1n_vmu04WSlXfEO2NdQo0u2yNHalgik2Hha2dJ1RlfaN1Uz-fpxdD2JsjeRp6WHmu1WfJ6iZwBjEwq5bnPIZB4qytAeZnumvnlz7jCvXeX6MC0HjUgo6R/s3000/Elaaz.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="3000" data-original-width="2600" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhEKs2NUQqjl5Cc3wbc9F2r0KVXSWsQCLX6tWvnuOLogRcnwiTCagrK7raQBh19KPmIbrO1n_vmu04WSlXfEO2NdQo0u2yNHalgik2Hha2dJ1RlfaN1Uz-fpxdD2JsjeRp6WHmu1WfJ6iZwBjEwq5bnPIZB4qytAeZnumvnlz7jCvXeX6MC0HjUgo6R/w554-h640/Elaaz.jpg" width="554" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-size: x-small;">कुन्दन कुमार कर्ण</span></td></tr></tbody></table><br />कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-26733114581798073652022-03-11T08:57:00.040+05:452022-03-11T10:03:48.753+05:45श्रोता सभक हृदयमे स्थान बनबैत "हे यै चन्ना………."<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">अंग्रेजीमे एक टा कहबी छै "नथिङ इज न्यू अन्डर द सन" । अर्थात् सुरूजक निच्चामे किछु नव नै छै । मतलब वएह धरती, वएह अकाश, वएह सागर, वएह तरेगन, वएह चान, वएह अग्नि, वएह पवन इत्यादी । जमाना कतबो बदलि जाइ मुदा प्रकृतिक आधारभूत तत्व सभक मुख्य गुणमे कोनो परिवर्तन नै होइ छै । तथापि, प्रकृतिक तत्व सभक स्वरूपमे युग अनुसार जरूर परिवर्तन होइत रहै छै । एकरा प्रकृतिक परिष्कृत प्रस्तुतिक रूपमे सेहो बूझल जा सकै छै । तहिना संगीत आ साहित्यमे सेहो वएह प्रकृति, समाज आ मानव जीवनकें कथा आ व्यथाक चित्रण आदी कालसँ होइत आबि रहल छै । कहबाक अर्थ ई जे मूलभूत तत्व कायम राखैत प्रस्तुतिकरणमे नवकापन भेनाइ कलाक परिष्कृतरूप कहाइ छै ।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><span style="font-family: courier; font-size: large; margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgXiBfhDkYhSzLE2n-NN4m66ptkAc2ruP34-s5VcxQ_oAbZz6mTKHmkgyZQM8rfWjrUO4gtM2PndSKQKZ1I3iQvkNhCvarZ23xjgZeRwfio0bHK6G4hn_jZwpNf4vUQUnjaUfL0_CitGmkqbsLyWqNAyj5igsKVQ6kp9hEXKHG1cFGlcJ0YCu9yXyWK=w376-h640" /></span></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: center;"><span style="font-family: courier; font-size: x-small;">हे यै चन्ना गीतक कभर पोष्टर</span></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">जखन मैथिली गीत संगीतक बात करी त खास क अधिकसँ अधिक गीत सभमे परम्परागत धून आ परम्परागते संगीत रहैत अछि । बहुत कमरास गीत एहन छै जैमे किछु नव प्रयोग भेल जकाँ बुझाइ छै । एहि नव प्रयोग मालामे अभिलाष ठाकुरकें लिखल आ हुनकहि कम्पोज रहल, प्रकाश झा आ शिवानी मिश्राद्वारा गाओल, प्रितेश पाण्डेकें संगीत संयोजन रहल आ प्रकाश झा एवम् प्रज्ञा कात्यायनकें अभिनय रहल "हे यै चन्ना….." बोलक गीतकें समावेश होइत देखि रहल छी । जे कि किछु दिन पहिने यू-ट्यूव पर रिलीज भेल अछि । त चलू चर्चा करै छी एहि गीतक विविध पक्ष परः</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><ul><li><span style="font-family: courier; font-size: large;"><b><u>लेखन आ कम्पोजिसन</u></b></span></li></ul></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">मैथिली गजलमे अपन स्थान बना चूकल गजलकार अभिलाष ठाकुरद्वारा लिखल गेल ई गीत एकटा स्तर कायम करबामे सफल भेल अछि । तहिना गीतकार गीतमे शब्द आ भावक सन्तुलन सुन्दर तरिकासँ केने छथि । प्रेमी प्रेमिकाक वार्तालापक शैलीमे प्ररस्तुत कएल गेल ई गीत सुनबामे बेस सोहनगर लगै छै । एहि गीतक प्रशंनीय आ नव गप्प ई छै जे ई गीत मैथिली गीतक सभक परम्परागत धूनसँ हटि क' छै । आधुनिक शैलीमे तयार भेल एकर धून मैथिली गीतमे एक टा अलग मानदण्ड स्थापित केरबामे सेहो सफल भेल बुझा रहल अछि ।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><span style="font-family: courier; font-size: large; margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEiUamoLt8TLsyLcUnANzAzQFEs-ANzdhbPfrQI9LcE4e7XsIWtL4A6jevz69YXhRbywd9eCm2Y9dR3tRvR3L5q0qaCOmxsSRJVjaXsNEWdyBv0z0KU5njsOnKK8JUGE3pclgApijkVJv8Kk8-ImU6cD1QH4jwZlrJIQ9oy0_6sRV6HcAPlMwIKYWPYw=w538-h640" /></span></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: center;"><span style="font-family: courier; font-size: x-small;">गीतकार अभिलाष ठाकुर</span></div><div style="text-align: justify;"><ul><li><span style="font-family: courier; font-size: large;"><b><u>संगीत</u></b></span></li></ul></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">नव धूनक संगे एहि गीतक संगीत आ रेकर्डिंग सेहो उच्चस्तरक रहल अछि । गीतक भाव अनुसार संगीत न्याय केने छै । संगीत सम्पादनक काजमे प्रीतेश पाण्डे हृदसँ मेहनति केने छथि । समग्रमे कही त संगीत आधुनिक आ कर्णप्रिय रहल अछि ।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><span style="font-family: courier; font-size: large; margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEj-WR_cnQ_837b0ydGo8tpFCdDcdJXwjToJa2bRByeC2tsRHK2_w3dNe8hfF3uqGZnpSX48D5oyDFBs8zcJnGxnGazA0X5-fEiWh8D2mitLNPOyULkXfT7dGmHOjJKXbvemfpA20AZQe-9yZ9zin1ZuypT7FF0gfAL4lJ7W6pgGoJl84SSaoA2KmJ_A=w570-h640" /></span></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: center;"><span style="font-family: courier; font-size: x-small;">संगीत संयोजक प्रीतेश पाण्डे</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><ul><li><span style="font-family: courier; font-size: large;"><b><u>गायन</u></b></span></li></ul></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">प्रकाश झा वर्तमान समयमे मैथिली गायिकीमे कम्माल क' रहल छथि । खास क' अभिलाष झाकें लिखल किछु गीतमे हिनकर गायन बेस प्रभावकारी रहल अछि । पैरोडी गीतक यू-ट्यूब पर बाढि अवस्थामे नव लिरिक्सके सही भाव संग गायत करि श्रोता सभक हृदयमे अपन स्थान बनायब कठिन होइ छै । जे कठिनता पार करबामे प्रकाश सफल भ' रहल छथि । प्रकाशकें संग शिवानी मिश्रा सेहो गीतकें मधुर बनेबामे बेस मेहनति केने छथि । शिवानी बधाईकें पात्र छथि ।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhguz_x99egOB0qZpQN9JlOrD6KERDcPDBT0jBrZs9kwQnHMPXTUtTUlsr-XQ1OpgeQ5KWSWVcuMQyge_fW4y55uXs9tLsuOEvJve7F-fHjhVUu1xk-fZvTBSoZMcEd--Dg3DFnZLCH75kD0VV2iC7aOocASD1hw65FP50E9E5EqaTBpyd8sxHwgXwx=s747"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhguz_x99egOB0qZpQN9JlOrD6KERDcPDBT0jBrZs9kwQnHMPXTUtTUlsr-XQ1OpgeQ5KWSWVcuMQyge_fW4y55uXs9tLsuOEvJve7F-fHjhVUu1xk-fZvTBSoZMcEd--Dg3DFnZLCH75kD0VV2iC7aOocASD1hw65FP50E9E5EqaTBpyd8sxHwgXwx=s16000" /></span></a></div><div style="text-align: center;"><span style="font-family: courier; font-size: x-small;">गायिका/गायक: शिवानी मिश्रा/प्रकाश झा</span></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><ul><li><span style="font-family: courier; font-size: large;"><u><b>निर्देशन आ अभिनय</b></u></span></li></ul></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">गीतक भिडियोके जतेक प्रशंसा करी ततेक कम बुझाएत । गीतमे जे कथा प्रस्तुत कएल गेल अछि से नवयुवा सभक बीच बेसी लोकप्रिय भ' रहल छै । मैथिलीके परम्परागत म्यूजिक विडियोसँ हटि क' वर्तमान समयकें सम्बोधन करैत एकर कथा लेखन आ निर्देशन रहल अछि ।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><span style="font-family: courier; font-size: large; margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgZ1ihAbSz1UzRjbXGxBWk1Cq9LrOHiKvvO7_RWSkGi_O7K06NtW1zFffE-7MG-JmJ0kjfu5eKwclTTFc3xHx9e6bepTfcgNJslhTJTh2Yg7NwRfRIEg9z106TYygiEQV8YoPROvzrGXh_0OXE05e9618H4QUhTGmYSzcCC5L5LholIgQ-4tF00g4T0=s16000" /></span></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: center;"><span style="font-family: courier; font-size: x-small;">निर्देशक अमन हुसैन</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">निर्देशककें रूपमे अमन हुसैनकें हम पाँच स्टारमेसँ साढे चारि स्टार देब ।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><span style="font-family: courier; font-size: large; margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhP6sfNGV4p_BFdgEF77LEJ_0zBFND1692UjCEL8V7gvCkIjyk40g9llA4-1QH6YczPgef2sqjlJIoFfmD4P-9VGew5QwZnEqtPbz9ZZ0kblBX1aG0WGj07GswZ8CjTNU6CFROs6Gx22upFn3YpiLIpsGi0lOcMDd2DVz-b3h2UH6cMHQOpA5i4A4tA=s16000" /></span></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: center;"><span style="font-family: courier; font-size: x-small;">अभिनेत्री प्रज्ञा कात्यायन</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">प्रज्ञा कात्यायन आ प्रकाश झाकें जोडि खूब जमि रहल छै । प्रज्ञा खूलि क' अभिनय केने छथि । निर्देशक आ दर्शककें अपेक्षा पूरा करबामे प्रज्ञा कोनो कन्जुसी नै केने छथि । प्रज्ञाकें आर नव-नव भिडियो आबै से शुभकामना ।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><span style="font-family: courier; font-size: large; margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEju3ZKnW8FD5jBQGDVcJiI7xNLfJDlnPukMuVF8ELHDObicXWvqaQzYGiQKXttUVpA7xSO54Exo9c3v2hTSHPj6Gt2tzAm0joiQOA3Cu_3dRjE88YY0CMas03TbeRws_gR5ROHXWmlJiOGRPx0Dzxk8vR68ufyHiA4DCG_ZEQQcbSiGcNOKVhFdiTeY=w640-h327" /></span></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: center;"><span style="font-family: courier; font-size: x-small;">अभिनय करैत प्रज्ञा आ प्रकाश</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">समयकें संग हरेक क्षेत्रमे परिवर्तन भेनाइ जरूरी रहै छै । तखने ओ चीज अपन अस्तित्व बचा सकै छै । मैथिली गीत संगीत लेल सेहो याह निअन लागू होइ छै । तँइ मैथिली गीतक बजारमे वृद्धि हेबाक लेल मैथिली गीत संगीतमे गुणस्तरीय नव प्रयोगक बेगरता छै । "हे यै चन्ना……" बोलक गीतमे किछु एहने काज देखबामे आयल जे कि सुखद अछि । तथापि, गीतक भावकें आर गहींगर आ अभिनयकें आरो रोमान्टिक बनायल जा सकैत छल ।</span></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-39218542745317648002022-02-19T18:14:00.000+05:452022-02-19T18:14:07.392+05:45गीतः अंगनामे कुचरल कौआ<span style="font-family: courier; font-size: medium;">अंगनामे कुचरल कौआ <br />कि जागि उठल बौआ <br />हवासँ आयल कोनो सनेश यौ <br />पियाकें यादमे भेलौं हम विभोर <br />रहि–रहि नैनसँ टपकै नोर<br /><br />बीत गेल होरी दीवाली <br />मोन रहैए सदिखन खाली <br />एक छन सौ साल लगैए <br />सुखि रहल अछि ठोरक लाली <br />किए छोडि चलि गेलौं परदेश यौ <br />कहिया आएत खुशीक भोर <br />रहि–रहि नैनसँ टपकै नोर<br /><br />लोक सब ताना मारैए <br />रंग विरंगी बात काटैए <br />असगर हम की–की सहबै <br />अपने घर विरान लागैए <br />आबो घूरि आउ अपन देश यौ <br />हमरो हृदयमे मचतै शोर <br />रहि–रहि नैनसँ टपकै नोर <br />अंगनामे कुचरल कौआ...........<br /><br />© कुन्दन कुमार कर्ण</span><div><div><span style="font-family: courier; font-size: medium;"><br /></span></div><div><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgIwHcI3-v06XN8bmO75Xu9VMgXP1viSd6xpT08MCWf6-4S0QqDC-baLIiUzvWNM0KvGsPeW9-PPaHMaHiSJ7YQaaHe9PR6HWTEwfgI6Kw_o9q8KSSS4umZnMxSeH9wz9bejS1lhEcnQlQxJoR8-dekLIYlV_j_tsJsdeloE5XRAik2DLWZYxLn879G=s3000" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="3000" data-original-width="2600" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgIwHcI3-v06XN8bmO75Xu9VMgXP1viSd6xpT08MCWf6-4S0QqDC-baLIiUzvWNM0KvGsPeW9-PPaHMaHiSJ7YQaaHe9PR6HWTEwfgI6Kw_o9q8KSSS4umZnMxSeH9wz9bejS1lhEcnQlQxJoR8-dekLIYlV_j_tsJsdeloE5XRAik2DLWZYxLn879G=w554-h640" width="554" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-size: x-small;">मैथिली गीत / Maithili Song</span></td></tr></tbody></table><br /><span style="font-family: courier; font-size: medium;"><br /></span><div><span style="font-family: courier; font-size: medium;"><br /></span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: medium;"><br /></span></div></div></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-41179471363982623852022-02-13T21:10:00.004+05:452022-02-19T18:15:14.299+05:45गीत: इजोरियामे उगल छै चान जहिना<span style="font-family: courier; font-size: large;">इजोरियामे उगल छै चान जहिना <br />अहाँकें चेहरा पर चमकै मुस्कान तहिना <br /><br />निखरल चेहरा तै पर गदरल जवानी <br />देखि बदरी बरसै अमृत सन पानी <br />चारु दिशामे अहींकें बखान ये <br />साउनमे हरिअर छै धान जहिना <br />अहाँकें चेहरा पर..........<br /><br />सिनेहक नजरिसँ हमरा दिस तकलौं <br />छन भरिमे हमर हृदयमे बसलौं <br />दुनियाँ भऽ गेलै बहुते हरान ये <br />पान संग सोहाइत छै मखान जहिना <br />अहाँकें चेहरा पर..........</span><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;">© कुन्दन कुमार कर्ण</span><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgMfnhW7akcdXWhQHgcXVcyabJNzSQkGlhgKfWpEzdyi0hl72X2zc9pHQ95UMaWY_gM8HLQH6mqeTYMC0_PyTFtRXMPPHKNf24acV4XNdGCeL-LTzh5LNJkQ6uaV2P5gLfY-tSbM96xGtQdDqpIhotQzje-X8zUdR0-TNPgbkyZvrum8Sfdyl1bXxrr=s3000" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="3000" data-original-width="2600" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgMfnhW7akcdXWhQHgcXVcyabJNzSQkGlhgKfWpEzdyi0hl72X2zc9pHQ95UMaWY_gM8HLQH6mqeTYMC0_PyTFtRXMPPHKNf24acV4XNdGCeL-LTzh5LNJkQ6uaV2P5gLfY-tSbM96xGtQdDqpIhotQzje-X8zUdR0-TNPgbkyZvrum8Sfdyl1bXxrr=w554-h640" width="554" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-size: x-small;">मैथिली गीत / Maithili Song</span></td></tr></tbody></table><br /><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-71582174980524490952022-02-02T22:32:00.001+05:452022-02-04T19:52:18.815+05:45मैथिली गजलक अकाश पर अर्धज्ञानक बदरी<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">अनुशासन+विद्रोह=परिवर्तन </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">अनुशासनहीनता+विद्रोह=अराजकता</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">अग्नीषोमा सवेदसा सहूती वनतं गिरः । सं देवत्रा बभूवथुः </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">(ॠगवेदक ई मंत्र अछि जाहिमे अग्नि ओ सोमदेवक निमंत्रण देल गेल छनि आ कहल गेल छनि जे अहाँ दूनू ऐश्वर्यसँ भरल छी, अहाँ दूनू देवत्वसँ युक्त छी। अहाँ दूनू गोटे संयुक्त रूपे एहिठाम आमंत्रित छी। अहाँ दूनू गोटे हमर स्तुति स्वीकार करी। अही मंत्रक अनुकरण करैत हम कहि सकैत छी जे हमर हरेक आलोचना लेल लेखक ओ पाठक दूनू सादर आमंत्रित छथि। दूनूक यथायोग्य सत्कार कऽ हम अपनाकेँ भाग्यवान बूझब)।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">मैथिली साहित्यमे एकटा परंपरा छै जे कोनो गलतीकेँ वेद वाक्य मानि लगभग पूरा लोक ओही गलतीकेँ पकड़ि जीवन भरि चलताह आ मैथिली साहित्यकेँ गलत परंपराक इनारमे खसबैत रहताह। खास कऽ मैथिली गजलक संदर्भमे तँ ई बात आरो देखल जाइए। अही क्रममे हम अरविन्द ठाकुरजीक पोथी "मीन तुलसीपात पर" केर चर्च करब। एहि पोथीमे गजलक व्याकरण आदिक बारेमे एहन प्रश्न सभ उठाएल गेल छै जकर कोनो विशेष माने नै लागै छै। गजलक व्याकरण नहि हो ताहि लेल एहनो बात कहल गेल छै जकर गजल विधासँ कोनो लेना-देना नै छै। आब अरविन्दजीक एहि पोथीक भूमिकाकेँ किछु युवा सत्य मानि लेने छथि। एकर माने ई भेल जे अरविन्द ठाकुर गलत करताह तँ ईहो सभ ओकरा मानि लेताह। युवा केर की अर्थ छै, गलतकेँ हटा सहीकेँ प्रचलन करब वा कि मंच-पुरस्कार लेल गलतकेँ मानि लेब। गलतकेँ मानि चलए बला युवा भइए ने सकैए। अरविन्द ठाकुर अपन पोथीक भूमिकामे की लिखलाह, जे लिखलाह से सही अछि कि गलत, आ ओहि सही-गलत केर आधार की छै से ताकब हमर एहि आलेखक मूल काज अछि। आब एतेक लिखलाक बाद बुझिए गेल हेबै जे "मीन तुलसीपात पर" सेहो एहन पोथी अछि जकर रचनामे बहरक पालन नै भेल अछि आ काफियाक सेहो बहुत दोष अछि। गजल लेल बहर आ काफिया अनिवार्य तत्व छै। जँ बहर-काफिया हेतै तखने ओ गजल बनतै आ तकर बादे ओ गजल नीक छै कि खराप ताहिपर बहस हेतै।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><a href="https://lh3.googleusercontent.com/-URxMB6W5gFE/Yfq1Vjc76eI/AAAAAAAAGE4/Rrf2ek3RkF0EGXNz49GltzLICZdJwAiCgCNcBGAsYHQ/s1600/FB_IMG_1643819466612.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><img alt="" border="0" class="imageResizeTarget imageResizeTarget" data-original-height="1852" data-original-width="1070" height="443" src="https://lh3.googleusercontent.com/-URxMB6W5gFE/Yfq1Vjc76eI/AAAAAAAAGE4/Rrf2ek3RkF0EGXNz49GltzLICZdJwAiCgCNcBGAsYHQ/s1600/FB_IMG_1643819466612.jpg" title="" width="408"></span></a></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">एहि पोथीमे रचनाक अतिरिक्त 37 पन्नाक भूमिका लिखने छथि अरविन्द ठाकुरजी जकर शीर्षक अछि "संहिताक उपनिवेश नहि अछि साहित्य" आ एहि भूमिकाक शुरूआते कठोपनिषद् केर वचन "उत्तिष्ठत जाग्रत प्राप्य वरान्निबोधत"सँ भेल अछि। मुदा अर्धाली रूपमे। एहन-एहन अर्धाली अरविन्दजी आरो प्रयोग केने छथि अपन भूमिकामे। आगू बढ़बासँ पहिने "संहिता" केर अर्थ जानी संहिता केर सरल अर्थ छै संकलन आ रूढ़ अर्थ छै नियमक संकलन। एकर मतलब भेल जे अरविन्द ठाकुरजी साहित्यकेँ नियमक वा नियम-संकलनक उपनिवेश नै मानबाक आग्रह केने छथि। मुदा जँ साहित्य केर अर्थमे देखबै तँ अरविन्द जीक आग्रह साफे विरोधाभासी अछि। कारण हरेक साहित्य अपना आपमे नियमक संकलन होइत छै। अरविन्दजीक एहि पोथीक बहुत रचना नियम अछि आ तँइ ईहो पोथी संहिता बनि गेल अछि। आब साहित्य केर रचना सत्ता लेल छै, कि जनता लेल छै कि लेखके लेल छै से बात अलग भेल। जेना संहिता संकलन समाजकेँ नैतिकता हिसाबें नियंत्रण करै छै तेनाहिते जे साहित्य जनता लेल छै ओ साहित्य सेहो सत्तापर नैतिकता हिसाबें नियंत्रण करबाक प्रयास करै छै। जे साहित्य सत्ता लेल छै ओ साहित्य जनतापर नियंत्रण करबाक प्रयास करै छै। अपनापर नियंत्रण करबाक लेल बहुत कम साहित्य लिखल गेल अछि। अरविन्दजीक रचना पढ़ि अनुमान लगाएल जा सकैए जे ओ केकरापर नियंत्रण करबाक लेल संहिता रूप लेने अछि। हमर मूल कथन जे साहित्य अंतिम रूपमे संहिते होइत छै। एकरा अहाँ पानि-बर्फ वा मेघ-पानि बला उदाहरणसँ नीक जकाँ बूझि सकैत छी। तँइ हम कहलहुँ जे अरविन्दजीक भूमिकाक शीर्षक विरोधाभासी अछि।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">अपना समाजक विद्वानक बीच अर्धाली बहुत चलै छै। अर्धाली मतलब कोनो प्रसंगक आधा उल्लेख करब। ई समय बचेबाक लेल होइत छै मुदा ई अर्धाली मात्र शिक्षित ताहूमे सर्वज्ञाता लेल होइत छै। जनता लेल अर्धालीक प्रयोग तँ सर्वथा अनिष्टकारक होइत छै। चतुर लोक मात्र अर्धाली प्रयोग कऽ अपन अभीष्ट सिद्ध कऽ लै छथि। एहने एकटा चतुर लोक छलाह युधिष्ठिर जे कि युद्धमे "अश्वत्थामा हतो..." एहि अर्धालीक प्रयोग कऽ अपन स्वार्थ सिद्ध कऽ लेलाह। महाभारत केर प्रसंग छै ई जे गुरू द्रोण जखन अपन कौशलसँ दुर्योधनकेँ जिता रहल छलाह तखन हुनका विचलित करबाक लेल हुनकर बेटा अश्वत्थामाक नामपर एक वाक्य रचल गेल "अश्वत्थामा हतो नरो वा कुंजरो" माने अश्वत्थामा मारल गेल आदमी वा हाथी। मुदा घोषणा कालमे एकर अर्धाली "अश्वत्थामा हतो" साफ-साफ बाजल गेल आ दोसर भाग "नरो वा कुंजरो"केँ शंख ध्वनिसँ दाबि देल गेल। एकर असरि ई भेलै जे द्रोण ई बुझलाह जे हमर बेटा अश्वत्थामा मारल गेल आ ओ शोकमे आबि युद्ध छोड़ि देलाह। परिणाम पांडव युद्ध जीति लेलाह। हम ई बिल्कुल नै कहै छी जे अरविन्द जी युधिष्ठिर जकाँ चतुर छथि वा कि ओहो कोनो युद्धपर निकलल छथि। हमर कहब अतबे जे जखन कोनो प्रसंगक उलेल्ख करी तँ पूरा करी। जाहि श्लोक सभहक अर्धालीक ओ प्रयोग केने छथि से श्लोक सभ छंदमे बान्हल मात्र किछुए शब्दक श्लोक छै जेना "उत्तिष्ठत जाग्रत प्राप्य वरान्निबोधत क्षुरस्य धारा निशिता दुरत्यया दुर्गं पथस्तत्कवयो वदन्ति ॥"। देखियौ बेसी लंबा-चौड़ा तँ छै नै तखन ओकरा पूरा देबामे कोन दिक्कत? एकटा आर प्रसिद्ध अर्धाली देखबै छी- "अहो रूपं अहो ध्वनि:" एकर मतलब ई छै जे अहा की रूप छै, कि ध्वनि छै। माने प्रसंशा भेलै। जनता एकरा अपन प्रेमिका लेल सेहो प्रयोग कऽ सकैए। मुदा एहि अर्धालीक पूरा रूप एना छै " ऊष्ट्राणां विवाहेषु, गीतं गायन्ति गर्दभा: | परस्परं प्रशंसन्ति, अहो रूपं अहो ध्वनि:" आब एकर पूरा माने भेलै "ऊँटक बियाहमे गदहा गीत गेलकै आ दूनू एक दोसरक प्रसंशा केलकै। गदहा ऊँटकेँ कहलकै जे अहाँ की रूप अछि अहाँक आ तकरक जबाबमे ऊँट कहलकै जे अहाँ की ध्वनि अछि अहाँक। तँ बुझि गेल हेबै जे साधरण जनता लेल अर्धाली कतेक भयंकर परिणाम दै छै। हमरा लग अर्धालीपर बहुत रास प्रसंग अछि मुदा उदाहरण लेल मात्र दू टा देलहुँ। अरविन्दजी कहि सकै छथि जे जनता सर्वज्ञाता होइत छै।</span></div><div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">अरविन्दजी संहितासँ साहित्यकेँ अलग करै छथि मुदा ओ अपन भूमिकामे जतेक अर्धाली देने छथि से छंदक संहितासँ संचालित छै। हुनकर पहिले अर्धाली बला श्लोक देखी- "उत्तिष्ठत जाग्रत प्राप्य वरान्निबोधत। क्षुरस्य धारा निशिता दुरत्यया दुर्गं पथस्तत्कवयो वदन्ति ॥" हम जतेक जनैत छी एहि पूरा श्लोकमे कुल 48 टा अक्षर छै आ ई जगती छंद भेलै (जँ हम गलत होइ तँ ओकरा सुधारबाक लेल आलोचना सादर आमंत्रित अछि)। जगती छंदमे हरेक पादमे अलग-अलग अक्षर संयोजन हिसाबें अलग-अलग नाम पड़ैत छै आ इएह बात आनो छंद जे गायत्री, अनुष्टुप, त्रिष्टुप आदिपर लागू होइत छै। मने अरविन्दोजीकेँ अपन बात कहबाक लेल संहिते केर जरूरति पड़लनि। ई अरविन्दजीक दोसर विरोधाभास छनि। एहि भूमिकामे जे आन श्लोकक उदाहरण अछि सेहो सभ पूरा छंदमे छै। एकर माने ईहो भेल जे तात्कालिक कारण जे हो मुदा अरविन्दजीकेँ ई बात पता छनि जे बिना संहिताकेँ अपन बात नै कहल जा सकैए। "उत्तिष्ठत जाग्रत प्राप्य वरान्निबोधत। क्षुरस्य धारा निशिता दुरत्यया दुर्गं पथस्तत्कवयो वदन्ति ॥" एहि श्लोकक सरल अर्थ छै जे "उठू, जागू आ वरिष्ठक संगमे आबि ज्ञान लिअ मुदा ई काज तलवारक धारपर चलि कऽ पार करब समान अछि से बात कवि (ॠषि) कहै छथि। एहि श्लोकक पहिल भाग महत्वपूर्ण अछि मुदा तकर कारण दोसर भाग छै। दोसर भागमे ई कहल गेल छै जे ई काज तलवारक धारकपर चलबाक समान छै? कोन काज तँ पहिल भागमे छै वरिष्ठक संग आ उठब-जागब। आब एहि ठाम ईहो प्रश्न छै जे कोन वरिष्ठ? जे उम्रमे नमहर होथि वा ज्ञानमे, जे एक ज्ञान नमहर होथि कि दोसर ज्ञानमे?। लोक अपन वरिष्ठे तकबामे समय गमा देताह तखन उठताह वा जगताह कोना। तँइ एहि काजकेँ तलवारक धारपर चलब मानल गेल छै। असल काज छै वरिष्ठे ताकब मुदा कोन वरिष्ठ? सही दिस लऽ कऽ जाए बला कि गलत दिस लऽ जकऽ जाए बला?। जे सही वरिष्ठ ताकि लै छथि से उठि जाइ छथि, जागि जाइ छथि आगू बढ़ि जाइ छथि। जाहि भूमिपर ई संहिता रचल गेल ताही भूमिपर दत्तात्रेय सेहो भेल छथि जिनका अपन वरिष्ठ एहनो चीजमे भेटि गेल रहनि जकरा समाज कोनो जोगरक नै मानै छथि। दत्तात्रेय अपन 24 टा गुरू रखने रहथि तकर सूची देखू- 1) पृथ्वी, 2) जल, 3) वायु, 4) अग्नि, 5) आकाश, 6) सूर्य, 7) चन्द्रमा, 8) समुद्र, 9) अजगर, 10) कपोत, 12) फतिंगा, 12) माछ, 13) हिरन, 14) हाथी, 15) मधुमाछी, 16) मधु निकालए बला, 17) कुरर पक्षी, 18) कुमारि कन्या, 19) नाग, 20) बालक, 21) पिंगला वैश्या, 22) तीर बनए बला, 23) मकड़ी, 24) भृंगी कीट। एहि सूचीमे कोन वरिष्ठ आ केहन वरिष्ठ सभ छथि से ताकि लिअ। पद-पोस्ट, धन-छलसँ पोषित मैथिली साहित्यकार सभ एहि सूचीमे देल वरिष्ठ सभकेँ अपना लेल वरिष्ठ मानताह से संदेह अछि।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://lh3.googleusercontent.com/-8o_Ytiv777E/Yfq5HxGHkXI/AAAAAAAAGFw/rEiQ6WfEbmYFn3pkT6CeG-fvRFMDjfwWQCNcBGAsYHQ/s1600/FB_IMG_1643819497255.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><img border="0" class="imageResizeTarget" data-original-height="1081" data-original-width="1080" height="320" src="https://lh3.googleusercontent.com/-8o_Ytiv777E/Yfq5HxGHkXI/AAAAAAAAGFw/rEiQ6WfEbmYFn3pkT6CeG-fvRFMDjfwWQCNcBGAsYHQ/s1600/FB_IMG_1643819497255.jpg" width="319"></span></a></div></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">आब एहि भूमिका केर आन प्रसंगपर आबी। आन प्रसंग सभकेँ हम प्वाइंट बना कऽ दऽ रहल छी। पहिने अरविन्दजीक कथन रहतनि आ तकर निच्चा हमर समर्थन वा विरोध रहत। अरविन्दजी अपन भूमिकामे जे बात उठेने छथि तकर उत्तर हम बहुत पहिने अपन पोथी "मैथिली गजलक व्याकरण ओ इतिहास"मे विस्तारसँ देने छी। एहिठाम हम प्रसंगानुकूल संक्षिप्त रूपे दऽ रहल छी। एकटा बातक उल्लेख करब जरूरी बुझाइए जे अरविन्दजी हिंदीक किछु आलोचना पढ़ि ओतहिसँ प्रश्न उठेने छथि। जँ अहाँ सभ देवेन्द्र आर्यजी द्वारा लिखल हुनक आलोचना "हिन्दी ग़ज़ल आलोचना की दिक्कतें" पढ़बै तँ बुझि जेबै जे अरविन्दजी कोन प्रश्न किम्हरसँ लेने छथि (देवेन्द्र जीक ई आलेख पहल पत्रिका, बर्ख 2015 मे प्रकाशित भेल रहै)। अइ संदर्भमे हमर कहब ई अछि जे हिंदी भाषामे गजल संगे जे किछु दिक्कत छै ताहिसँ मैथिलीकेँ कोन मतलब छै। मैथिली गजलक अपन समस्या छै आ तकरा नीक करब मैथिलिएसँ सभंव छै। उदाहरण लेल हिंदीमे बलाघात नै छै, मैथिलीमे छै तँ स्वाभाविक रूपे मैथिलीमे काफिया आ हिंदीमे काफियाक प्रकृति अलग हेतै आ ओहने नियमसँ संचालित हेतै। ई बात सभ हमरा एहिठाम अइ कारणसँ लिखए पड़ल जे बहुत रास मैथिल हिंदी बला गजलक व्याकरण पढ़ि बहस करै छथि जे मैथिलीमे एना किएक नै? तँ आब अरविन्दजीक भूमिकाक अंश आ तकर हमरा द्वारा कएल समर्थन वा कि विरोध देखू---</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">1) अरविन्दजी लीखै छथि जे- "एहि क्रममे अनेक रास बनल-बनाओल ढाँचा-संरचना हिलैत अछि- किछु हिलिकए टेढ़ भए जाइत अछि, किछु भरभराए कए टूटि जाइत अछि। एहि विस्फोट, एहि विघटनसभक परिणाम होइ छै जे हिंसा-प्रतिहिंसा, पुणर्निर्माण, पुनर्वास, उत्तराधिकार आ ध्वस्त ढाँचासभक प्रेत-छाया ओहि काल-विशेषक अलंकार शास्त्रक (Rhetoric) प्रमुख हिस्सा भए जाइ छै। साहित्य केना एहि सभ सन्दर्भसँ अनछुअल रहि सकै छै, रहिए नहि सकै छै.."</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हमर कथन- हँ, साहित्य सेहो परिवर्तनसँ कात नै रहि सकैए मुदा अतबो आ एहनो परिवर्तन नै होइ छै जे साफे-साफ निशान मिटा जाइ। असलमे अरविन्दजी परिवर्तनकेँ विनाश मानि लेने छथि जखन कि परिवर्तन मात्र स्वरूपकेँ सुंदर वा कि सरल बनेबाक बात करै छै। जाहिमे स्वरूप बदलियो सकैए आ नहियो बदलि सकैए। मुदा जँ स्वरूप बदलतै तँ नाम सेहो बदलि जाइत छै । उदाहरण लेल एना बूझू जे वैदिक साहित्य सरल वार्णिक छंदमे अछि मने एहन छंद जे अक्षरक संख्यासँ संचालित होइत अछि। अनुष्टुप छंदमे 32 अक्षर होइत छै। बादमे अनुष्टुप केर किछु स्थानपर लघु-गुरू केर स्थान नियत भेलै मुदा अक्षर बत्तीसे रहलै तँइ ओकर नाम अनुष्टुपे रहलै। बादमे एही छंदमे परिवर्तन भेलै आ अक्षरक संगे पूरा मात्राक्रम सेहो नियत कऽ देल गेलै जकरा वार्णिक छंद कहल गेलै आ अक्षर संचालित छंदक प्रयोग कम होइत गेलै। बादमे वार्णिक छंदक प्रचलन सेहो कम भेलै आ तकरा बदला मात्रिक छंदक प्रयोग होबए लगलै। एहि उदाहरणसँ स्पष्ट होइए जे छंदक स्वरूप बदलिते ओकर नाम बदलैत गेलै मुदा छंदक महत्व रहबे केलै। </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">गजलोमे इएह छै। जे बहर अरबी भाषामे प्रचलित भेलै से फारसीमे नै आ जे फारसीमे प्रचलित भेलै से उर्दूमे नै। इएह बात मैथिली गजल लेल सेहो छै। 1222-1222-1222... बहर उर्दूमे अतिप्रचलित छै मुदा संभव जे ई मैथिली भाषाक अनुकूल नै हो आ तकरा बदला 121-1221-1221 वा 1212-1221-1212 वा कि एहने सन आन बहर आबि जाए। तँ ई भेलै परिवर्तन। एहन नै हेतै जे परिवर्तनक नामपर साफे-साफ छंद वा बहरकेँ हटा देल जेतै।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">2) अरविन्दजी लीखै छथि जे- "इतिहासपर दृष्टिपात करी, त स्पष्ट देखाइत अछि जे प्रत्येक काल-विशेषक मनुष्य ओहि काल-विशेषमे अपन कार्य-कुशलता, क्षमता आ परिणामदायी चेतनाक रेखांकन लेल नव औजार, नव उपकरणक आविष्कार कएलक अछि आ अनुपयोगी वा पिछड़ल औजारसभक त्याग कएलक अछि.."</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हमर कथन- अरविन्दजीक पहिले कथनक छायामात्र अछि ई बात। तँइ पहिले कथन बला हमर उत्तर अहूपर लागू हएत।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">3) अरविन्दजी लीखै छथि जे- "भगवतीचरण वर्मा कहै छथि– नव कवितामे लय आ छन्दके निरर्थक बुझल गेल अछि। किएक त लय आ छन्दक मान्यता प्राचीन छै आ जे किछु प्राचीन छै, ओ सड़ल-गलल छै, ओकरा नष्ट हेबाकहि चाही.."</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हमर कथन- नव कवितामे जे भऽ रहल छै ताहिसँ उपन्यास वा आलोचना विधाक शिल्पपर कतेक प्रभाव पड़लै से किएक ने कहि रहल छथि अरविन्दजी। जहिया ई बात कहि देता तहिया हमहूँ नव कविताक शिल्पसँ गजलक शिल्पक संबंध कहि देब। रेल गाड़ीक ढाँचा परिवर्तनसँ हवाइ जहाजक ढाँचापर की प्रभाव पड़तै से जनबाक लेल हमहूँ अधीर छी। </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">4) अरविन्दजी फेर अर्धाली लीखै छथि जे- "गद्यं कवीनां निकषं वदन्ति...."</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हमर कथन- मैथिलीमे अवधी, ब्रजभाषा आदिक प्रभावें रस, रीति आ अलंकार आदिपर बहुत चर्चा भेलै मुदा ऐ सभहँक कारणें वाक्य असंतुलित होइत गेलै मने वाक्य केर स्वाभाविकता मरैत गेलै। मुदा अरबी-फारसी-उर्दूमे लोक जेहन अपन घरमे बाजैए ओकर शाइर ठीक ओहने वाक्यसँ शाइरी रचैत अछि तँए शेर-ओ-शाइरी सभहँक जीहपर चढ़ि जाइए मुदा मैथिलीक निज काव्य विधा जीहसँ खसि पड़ैत अछि मने लोक जल्दिए बिसरि जाइत छै। संस्कृतक एकटा प्रसिद्ध वाक्य थिक “गद्यं कवीनां निकषं वदन्ति” । लोक एकर मतलब निकालै छथि जे कवि लेल गद्य लिखब आवश्यक कारण पद्यमे छंदक हिसाबसँ तोड़-ममोड़ तँ भऽ सकैए मुदा गद्यमे नै। मुदा ई सटीक नै। हमरा हिसाबें एकर गलत अर्थ लगाओल गेल छै। एकर अर्थ एना हेबाक चाही “पद्यमे जे कवि जतेक बेसी स्वाभिक रूपसँ गद्यक प्रयोग कऽ सकता सएह हुनक पद्य लेल निकष हेतनि” । हमरा बूझल अछि ई काज बहुत कठिनाह छै तँए एकरा मानए लेल कवि तैयार नै हेता। गद्यकार तँ अपनाकेँ एही बलें महान मानै छथि तँइ ओ तँ मानबे नै करता।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">5) अरविन्दजी लीखै छथि जे- "एहि देशमे विद्रोहक पहिल बीया गौतम बुद्ध खसएलनि। ओ बीया अंकुरित चाहे जहिया भेल हुअए, पल्लवित आ पुष्पित ओ तखनि भेल, जखनि सिद्ध-सन्तसभक समय आएल। विद्रोही तेवरहिक संग सिद्धलोकनिक प्राकृतमे लिखल साहित्य आधुनिकताक वाहक बनल आ एतहिसँ परम्परासभकंा चुनौती भेटए लागल.."</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हमर कथन- हँ, परंपरा सभकेँ चुनौती भेटलै। मुदा धेआनसँ सोचियौ गौतम किएक सफल भेलाह विद्रोहमे। एकर मूल कारण छै जे गौतम सनातन धर्मक विशेषता ओ कमजोरी दूनूसँ परिचित भेलाह। ओइ विशेषताकेँ लऽ आ कमजोरीकेँ हटा अनुशासन संगे गौतम अपन नव पंथ चलेलाह जे कि लोकप्रिय भेल। सोचियौ जँ गौतम सनातन धर्मक विशेषता ओ कमजोरीसँ परिचित नै रहतथि तखन की होइतै? जँ ओ अपन नव विचार लेल अनुशासित नै रहितथि तखन कि ओ परिवर्तनक सफल नेतृत्व कऽ सकतथि? परिवर्तन वएह कऽ सकैए जे कि मूल नियमकेँ नीक जकाँ पालन केने होथि, ओकर ज्ञाता होथि मने अनुशासित होथि। एहन भैए ने सकैए जे नियमसँ अनजान लोक ओहि नियममे परिवर्तनक सफल संचालन केने होथि। गौतम बुद्ध बकायदा संघ केर संचालन लेल बहुत रास नियम बनेने रहथि। तखन तँ अरविन्दजीक हिसाबे गौतम बुद्ध सेहो संहिताक उपनिवेश बना देबाक लेल खराप भऽ गेलाह। बौद्ध धर्म अबिते साहित्य केर कथ्यमे परिवर्तन एलै। धेआनसँ पढ़ू कथ्यमे परिवर्तन भेलै। कर्मकांडक विरोध भेलै मुदा छंदेमे। छंदोमे परिवर्तन भेलै मुदा वार्णिक छंदक बदला मात्रिक छंद प्रचलित भेलै। मोन राखू संहिता ओहिना रहलै बस संहितामे नव-नव आकार-प्रकारक नियम सभ जुड़ि गेलै। दोहा-चौपाइ अही कालक देन छै। दोहे-चौपाइमे आन-आन पाँति जोड़ि घत्ता, कड़वक आदि छंद बनलै। आगू बढ़बासँ पहिने सरहपादजीक एकटा दोहा आ एकटा चौपाइ देखू (ई दोहा-चौपाइ हम हजारी प्रसाद द्विवेदी ग्रंथावलीसँ लेने छी)-</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">जीवन्तह जो नउ जरइ, सो अजरामर होइ।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">गुरु उवएसे विमल मइ, सो पर धरणा कोई ॥ </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">एहि दोहामे देखू ठीक 13-11 केर नियमक पालन छै। आब चौपाइ देखू-</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">पंडिअ सबल सत्य बक्खाणइ। देहहि बुद्ध बसन्त ण जाणइ॥</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">गमणागमण न तेन विखण्डिअ। तो वि णिलज्ज भणहि हउ पण्डिअ॥ </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">एहि चौपाइ केर चारू पादमे 16-16 मात्रा छै। अरविन्दजी कोन आधारपर बौद्ध धर्मक परिवर्तनकेँ छंदसँ जोड़ि देलखनि से हमरा पता नै। एहि ठाम दुइएटा उदाहरण देलहुँ अछि। पाठक आरो ताकि सकै छथि। बौद्ध धर्ममे अधिकांशतः कर्मकांडक मारल ओ अशिक्षित जन एलाह आ तकर बादो ओ अपन साहित्यमे छंदकेँ नै छोड़लाह। हुनकर आलोचना शक्ति गलत कर्मकांड लेल प्रयोग भेल छंद लेल नै। वस्तुतः छंदे हुनका सभहक साहित्यमे अतेक शक्ति देलक जे हुनकर बात सुगमतासँ जनता लग पहुँचए लागल। आब एखन जे शिक्षित जन छथि से छंद किए छोड़ए चाहै छथि से नै पता। छोड़बाक छनि तँ छोड़ि सकै छथि मुदा पाठक-जनतामे भ्रम पसारब कतेक उचित? छांदिक विधाक नामपर अछंद परसब कतेक उचित। ई सभ अपन रचनाक लेल दोसर नाम किएक नै ताकै छथि। व्यक्तिगत तौरपर हमरा बिना छंद बला रचनासँ दिक्कत नै अछि मुदा अछांदिक रचनाकार सभहक ई दायित्व छनि जे ओ कोनो विधाक नामपर अराजकता नै पसारथि। जँ कियो गजलमे बहरक-काफियाक पालन नै चाहै छथि तँ ओहि रचनाकेँ गजल नै कहथि। गजल जखने कहता तखने गजलक विधान ताकल जेतनि, ओहि आधारपर हुनकर कमजोरी उजागर कएल जेतनि। हमरा पूरा विश्वास अछि जे बौद्ध गण सभ अशिक्षित रहितो संस्कृतक छंद वा गजलक लेखन केने रहितथि तँ जरूरे ओकरो नियम पालन केने रहितथि। कारण ओ सभ अनुशासित छलाह, नियमक महत्वसँ परिचित छलाह तकर उदाहरण उपरमे हम देने छी।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">6) अरविन्दजी लीखै छथि जे- "एकटा छोट-सन उदाहरण मुस्लिम स्त्रीक बुर्काक ली त एकर पारम्परिक रंग कारी होइत रहए। कालान्तरमे एकरा कलात्मक कढ़ाइसँ फैशनेबुल बनाएल गेलए आ आब ई उज्जर, कत्थी, भुइला आदि अनेक रंगमे उपलब्ध आ चलनमे छै। नहि आयल जे मुस्लिम सन कट्टर समुदाय पारम्परिकता आ आचार-संहिताक आधारपर एकरा बुर्का मानए सँ इनकार कएने हुअए.."</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हमर कथन- एक बेर फेर अरविन्दजी परिवर्तनकेँ निशान मिटा देब बूझि लेने छथि। ओ बुर्कामे कढ़ाइ केर उदाहरण दऽ रहल छथि मुदा हम पुछबनि जे कढ़ाइ देलाक बाद बुर्का बुर्के रहलै वा कि बुर्काक बदला साड़ी भऽ गेलै। बुर्का रहबे केलै। तेनाहिते छंद रहबे करतै, बहर रहबे करतै। फेर कहब नियममे परिवर्तन नियमकेँ मानिए कऽ संभव छै। हम बहरे विदेह (22-22-22-22-1) मे गजल कहै छी। अरविन्दजीकेँ दिक्कत हेतनि तँ एहिमे परिवर्तन कऽ बहरे कोसी बन लेताह। ओहिमे दिक्कते की छै। दू टा उदाहरण दऽ रहल छी आ दूनूक पात्र जीबिते छथि। भारतीय शास्त्रीय संगीतमे विश्वमोहन भट्ट प्रख्यात नाम छथि। पं रविशंकरसँ सितार सिखने छथि बादमे भट्टजी सितार आ गिटार दूनूक संयोगसँ अलग वाद्य यंत्र बनेलाह जकर नाम भेलै "मोहनवीणा"। एहने एकटा कलाकार छथि निलाद्रि कुमार। ईहो सितारक महान वादक छथि। बादमे सितारक तारमे किछु परिवर्तन कऽ अलग बनेलाह जकर नाम भेलै "जितार"।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">एहि उदाहरण सभसँ दू टा बात स्पष्ट अछि जे पहिल जे कोनो मूल चीजमे परिवर्तन करबा लेल ओहि मूल चीजक बारेमे पूरा जानब आवश्यक अछि। दोसर परिवर्तन भेलाक बाद नव चीजक नया नाम होइत छै। अरविन्दजी जँ बहरमे परिवर्तन चाहै छथि तँ हुनका पहिने बहरक पालन करए पड़तनि। अइ बिनु परिवर्तन सफल नै हेतनि। जँ बहरक पालन नै चाहै छथि तँ ओकरो स्वागत मुदा तखन अपन विधा लेल नव नाम ताकथु। अन्यथा गजल लेल जे अनिवार्य तत्व सभ छै से हुनकर रचनामे ताकल जेबे करत आ नै भेटलापर खारिज हेबे करत। आ इएह बात ओहन सभपर लागू होइए जे कि अपन कमजोरी नुकेबाक लेल किछुओ लीखि ओकरा गजल कहि देबाक अभियान चला लेने छथि। </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">7) अरविन्दजी लीखै छथि जे- "उल्लेख करैत चली जे हमरा सभक प्राचीनतम काव्य वेदसभमे सुरक्षित अछि, फेर रामायण आ महाभारतमे। एहिना 'नाट्यशास्त्र हि काव्य शास्त्रक प्राचीनतम ग्रंथ अछि जकर समय ईसा पूर्व छठम् शतीसँ लए कए ईसाक दोसर शती तक मानल गेल अछि आ भरत मुनि काव्य-शास्त्रक आदि चिंतक। एहि प्राचीनतम काव्य आ प्राचीनतम काव्य शास्त्रक बीच अनेक शतीक अन्तर अछि। भरत मुनिसँ लए कए पंडितराज जगन्नाथ तक लगभग डेढ़ हजार वर्ष तक पसरल संस्कृत काव्यशास्त्रक परम्परामे अनेक काव्य सिद्धान्तक प्रतिपादन आ खण्डन-मण्डन होइत रहल अछि.."</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हमर कथन- डेढ़ हजार वर्ष हो कि डेढ़ लाख वर्ष मुदा जे भेल से संहितेक भीतर भेल। नियमक भीतर भेल, छंदक भीतर भेल। हँ एतेक तँ हम जरूर मानब जे गायत्री कि अनुष्टुप छंदमे व्यक्त भेल कर्मकांडक खंडन दोहा-चौपाइ वा कि आन कोनो छंदमे भेल। मुदा जे भेल से छंदेसँ भेल। </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">8 ) अरविन्दजी लीखै छथि जे- "ई अलग बात जे अरबीमे गजल नहि भेटैत अछि.."</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हमर कथन- ई बात ओहिना भेल जेना कियो कहथि जे भारतमे बौद्ध धर्म जन्मल मुदा बौद्धसँ संबंधित चीज भारतमे नै लिखाएल। अरबीमे गजलक परंपराक एक झलक अरविन्दजी एहि लिंकपर जा कऽ पढ़ि सकै छथि https://www.dawn.com/</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">9) अरविन्दजी लीखै छथि जे- "प्रत्येक युग लीक छोड़िकए चलनिहार सिंह आ सपूतके जन्म देलक अछि त लीक छोड़ि चलनिहार शाइरके सेहो.."</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हमर कथन- ई बात सही छै जे हरेक कालखंडमे लीक छोड़ि चएल बला सभ हरेक क्षेत्रमे भेलाह अछि। मुदा लीक छोड़ि चलब की छै? की बिनु पएरकेँ लीक छोड़ि चलल जा सकैए? हमरा जनैत अरविन्देजी नै हरेक मैथिल बिनु पएरकेँ चलब लीक छोड़ि चलब मानि लेने छथि। चलब क्रियामे पएर महत्वपूर्ण छै से चाहे पुरने लीकपर हो कि नव लीकपर। एकटा फेर उदाहरण दै छी जकर पात्र एखनो जीबैत छथि।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">होली उल्लासक पाबनि छै आ तकर गीतमे उल्लासे भाव रहैत छै। होली गीतक प्रमुख पात्र क्रमशः कृष्ण, राम, शिव ओ अन्य छथि। ताहूमे शिव पात्र बला गीत दू खंडमे छै पहिल तँ जेना राम वा कृष्णक छनि। आ दोसर श्मसान बला। आन गीत सभ तँ समाजमे प्रचलित छै मुदा श्मसान बला होली गीत समाजमे प्रचलित एखनो बेसी नै छै। भारतीय शास्त्रीय संगीतमे छन्नू लाल मिश्र नामक गायक छथि जे कि शिवक श्मसान बला होली गीत समाजमे प्रचलित केलाह। गीतक बोल छै "खेले मसाने मे होली दिगंबर.."। एहन नै छै जे ई होली गीतक छन्नु लाल जी देलाह। ई गीत तँ बहुत पहिनेसँ छै मुदा एहि गीतक संग जे धारणा छै से छन्नु लालजी तोड़लाह। मुदा एहि धारणाकेँ तोड़बाक लेल छन्नुजी होली गीतकेँ सोहर, कि चौमासा कि कजरी रागमे नै गेलखिन। होलीक जे राग छै ताही रागमे ओ गेलखिन। लीक तोड़ब इएह भेलै। जँ छन्नू लालजी होलीकेँ सोहर रागमे गेने रहितथि तँ भारतक संगीत समाज हुनका माथसँ पटकि देने रहितनि। साहित्यकार लीक तोड़थि मुदा अपन पएर काटि कऽ नै से जानब आवश्यक। एहिठाम हम अपन नोट- लगाएब जे मैथिली साहित्ये नै, गीत-संगीत, परंपरा, बिजनेस आदि कोनो काजमे आगू नै छथि तकर एक मात्र कारण इएह अछि जे ओ सभ अपन पएर काटबकेँ लीक तोड़ब बुझि लेने छथि।</span></div><div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">10) अरविन्दजी लीखै छथि जे- "1700 ई. अर्थात् आइसँ तीन शताब्दी पहिने वली दक्खिनी (दकनी), जिनका ‘पैगम्बर-ए-सुखन' अर्थात् शाइरीक पैगम्बर कहल गेल छै, शब्दके अपन तरीकासँ लिखबाक छूट लेलनि। ओ 'तुमको' के 'तुमन', 'हमको' के 'हमन', 'से' के '', 'से', 'सेती' आ 'को' के 'कूँ' लिखलनि। ई ‘हमन'बला प्रयोग कबीर लग सेहो भेटै छै- हमन है इश्क मस्ताना.."</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हमर कथन- भाषायी छूट तँ मैथिलीमे बहुत बेसी छै। केयो बदला कियो, कएल, कयल,कैल.... जतेक छूट लेताह अरविन्दजी से लेथि। एहिमे कोन मनाही छै। मूल बात ई छै जे जेहन शब्द हेतै तकर मात्रा ओनाहिते गनेतै। हमन=12, हमारा=122, हम=2 तेनाहिते केयो=22, कियो=12, एम्हर-22, कएल=121, कयल=12,कैल=21 कतेक रूपक प्रयोग करताह अरविन्दजी। दोसर बात छूटो ओकरे भेटै छै जे अनुशासित होइत छै। अरविन्द जी कबीरक पाँति देलाह अछि "हमन है इश्क मस्ताना.."। ई वस्तुतः गजल छै आ से पूरा बहरमे छै। दू टा शेर दऽ रहल छी- </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हमन है इश्क मस्ताना, हमन को होशियारी क्या?</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">रहें आजाद या जग से, हमन दुनिया से यारी क्या?</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">जो बिछुड़े हैं पियारे से, भटकते दरबदर फिरते,</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हमारा यार है हम में हमन को इंतजारी क्या?</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">ई गजल बहर—ए—हजज जाहिमे 1222-1222-1222-1222 केर मात्राक्रम अछि तकर पूरा पालन भेल अछि। उदाहरणसँ स्पष्ट अछि जे छूटो हुनको भेटि सकैए जे अनुशासित छथि। कबीर अनुशासित छलाह तँइ हुनकर भाषायी प्रयोग स्वीकारल गेलनि। मैथिलीमे बहुते भाषायी छूट छै तँइ छंद-बहरक पालन बहुत आसान छै। अरविन्दजी जानथि कि नै जानथि मुदा पाठक एक बात अवश्य जानि लेथि जे प्राचीन क्रांतिकारी कवि जेना पादगण, रैदास, कबीर ओ अन्य सभ छंदक पालन केने छथि। ओ सभ विद्रोह केने छथि, परिवर्तन केने छथि मुदा समाजमे भ्रम पसारि कऽ नै। आ एहि आलेखमे हम उदाहरण स्वरूप हुनकर लिखल सभ सेहो देने छी।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">11) अरविन्दजी लीखै छथि जे- "कोनो गजलक मतलाक शेरक दुनू मिसरामे समान रदीफक प्रयोगक आग्रह रहल अछि। किन्तु उर्दूएक अनेक शाइर एकरा अनेक ठाम अनठिअएने छथि। आ तेकर उदाहरण गालिबसँ लए कए अली सरदार जाफरी आदि तक देखल जाए सकैत अछि। आ ई रदीफ की छै? गालिबक संग्रह (प्रस्तुति : राजपाल एण्ड सन्स, दिल्ली)मे गजलसँ पहिने शीर्षक रूपमे ओकर रदीफ एना लिखल गेल छै– रदीफ अलिफ (अ), रदीफ ते (त), रदीफ जीम (ज), रदीफ दाल (द), रदीफ रे (र), रदीफ सीन (स), रदीफ काफ (क), रदीफ मीम (म), रदीफ नून (न), रदीफ गाफ (ग), रदीफ वाओ (व, ओ), रदीफ ये (ए, इ, ई) आदि। एहन स्थितिमे उर्दूसँ दीगर भाषाबला लोक की करत.."</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हमर कथन- अरविन्दजी पता नै कोन पोथी पढ़ि एहि बातकेँ गजलसँ जोड़ि देलखिन। हम जतेक जनैत छी ताहि अनुसारे ई गजलक नियम छैहे नै। अरविन्दजी जतेक बात लिखने छथि ताहिसँ बुझाइए जे ओ दीवानक परिभाषा नै बुझि सकल छथि। दीवान कोनो शाइरक एहन गजल संग्रहकेँ कहल जाइत छै जाहिमे गजलक प्रस्तुति ओकर रदीफक अंतिम वर्णानुसार हो। आब उर्दूमे वर्ण कोना होइत छै से बूझल हेतनि अरविन्दजीकेँ से उम्मेद अछि हमरा। मने दीवान गजलक प्रस्तुतिकरण शब्दकोशक नियमसँ चलैत छै। मज्मूआ एहन संग्रहकेँ कहल जाइत छै जाहिमे वर्णानुसार प्रस्तुति नै होइत छै। कोनो शाइर केर रचनाक समग्र प्रस्तुतिकेँ कुल्लियात कहल जाइत छै। आब पोथीमे रचनाक प्रस्तुतिकरणकेँ गजलक बहरसँ कोन आ कतेक संबंध छै से हमरा नै पता।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">12) अरविन्दजी लीखै छथि जे- "एहिना एकटा आग्रह छै तकाबल- रदीफैन। एकर अनुसार मतलाक बाद बला शेरक पहिल मिसरामे रदीफ नहि अएबाक चाही। रदीफ लमगर है त ओकर अन्तिमहु शब्द नहि अएबाक चाही। किए? उस्ताद एकर उत्तरमे कहताह जे फारसी अरुजक इएह परम्परा छै। चूल्हिमे जाओ परम्परा! अँ कथ्यक सौन्दर्यक लेल दुनू मिसरामे रदीफक अन्तिम शब्द आबि गेलए, रदीफ आबि गेलए त कोन अन्हेर भए गेले.."</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हमर कथन- हरेक काव्यशास्त्रमे एहन बहुत रास दोषक विवरण होइत छै जकरा हटेलासँ काव्य उत्तम होइत छै। भारतीय काव्य परंपरामे सेहो बहुत रास काव्य दोष छै जेना- शब्द दोष, च्युत संस्कृति दोष, अश्लीलत्व दोष, क्लिष्टत्व दोष आदि सभ छै। एहि दोष सभहक अतबे मतलब भेलै जे काव्यमे जँ ई दोष नै रहितै तँ ई उत्तम काव्य होइतै। जँ कोनो काव्यमे अनिवार्य नियम यथा छंदक आदिक पालन तँ भेल छै मुदा आन कोनो दोष छै तैयो दोषक संग ओ काव्य तँ छैहे कारण ओकर अनिवार्य नियम यथा छंदक आदिक पालन तँ भेले छै। तेनाहिते शाइरीक परंपरामे सेहो बहुत रास ऐब (दोष) केर उल्लेख छै जाहिमे एकटा ऐब छै- तकाबल-ए-रदीफैन। एहि दोषक ई परिभाषा भेलै- जँ मतलाक बाद कोनो आन शेरक पहिल पाँतिक अंतमे बिना काफियाक रदीफ देल जाए तँ ओ दोष भेलै। ठीके ई दोष भेलै। मुदा एकर अपवादो सभ छै मुदा अपवाद नियम नै होइत छै। अपवादकेँ अपवादे मानब उचित। अरविन्दजी अपवादकेँ नियम मानि लेने छथि से हमरा बुझाइए। फेर मोन राखू- काव्य दोषक मतलब छै जे काव्यमे अनिवार्य नियमक पालन भेलाक बादक दोष। एहि दोष लेल अनिवार्य नियमकेँ बेकार मानब कतेक उचित से पाठक वर्ग जानथि।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">13) अरविन्दजी लीखै छथि जे- 'कोई हो मौसम थम नहीं सकता रक्से-जुनूँ दीवानो का जंजीरों की झनकारों में शोरे-बहाराँ बाकी है।' अली सरदार जाफरीक एहि गजलक उपरोक्त मतलाक शेरमे दुनू मिसराक अन्तमे रदीफक अनिवार्यता नहि मानल गेल छै..’</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हमर कथन-अरविन्दजी अली सरदार जाफरीजीक जाहि पाँतिक उल्लेख केने छथि से जाफरीजीक पोथी "मेरा सफर"सँ लेल गेल अछि जे कि भारतीय ज्ञानपीठसँ प्रकाशित भेल अछि। ई पोथी जाफरीजीक नज्म सभहक संग्रह अछि। ओना नज्मक पोथीमे सेहो गजलक संकलन भऽ सकैए वा कि गजलक संग्रहमे नज्म सेहो भऽ सकैए। कोनो गजलमे मतला नै छै (बहुत एहन उदाहरण भेटत) जकर एकमात्र कारण छै जे बहुत बेर एहन होइ छै जे शेर सभ लिखाएल मुदा ओकर मतले सटीक नै आबै छै तखन या तँ रचनाकार अपने ओकरा संकलन कऽ दै छै वा कि ओकर संपादक ऐतिहासिकताक दृष्टिकोणसँ दै छै। लगभग 100 बर्ख पहिले धरि गजल आ नज्मक शिलपमे ओतबे अंतर रहै जतेक अंतर तसलाक भात एवं प्रेसर कुकर (आब राइस कुजिन सेहो) केर भातमे छै। एकटा नज्मक उदाहरण दै छी जे कि छै तँ नज्म मुदा अरविन्दजी ओकरा गजल मानि लेताह। ई नज्म मजाज केर छनि- </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">शहर की रात और मैं नाशाद ओ नाकारा फिरूँ</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">जगमगाती जागती सड़कों पे आवारा फिरूँ</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">ग़ैर की बस्ती है कब तक दर-ब-दर मारा फिरूँ</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">ऐ ग़म-ए-दिल क्या करूँ ऐ वहशत-ए-दिल क्या करूँ</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">अरविन्दजी एकरा गजल मानि लेताह कारण एहिमे काफिया-रदीफक पालन भेल छै। तँ की ई गजल भऽ जेतै? मैथिलीक लेखक सभकेँ शाइरी परंपराक अध्य्यन करबाक चाही। शाइरी माने मात्र गजले टा नै होइ छै। हमरा लगैए जे अरविन्दजी गजल आ नज्मकेँ एकै बूझि लेने छथि।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">14) अरविन्दजी लीखै छथि जे- "गजलक अन्तिम शेर, जेकरा मकता कहल जाइ छै, ताहि शेरमे गजलकार अपन नाम, उपनाम अथवा तखाल्लुस आनै छै। अँ एकर प्रयोग नहि हुअए किंवा मकताक शेरमे प्रयोग नहि कए मतलाक शेरमे वा बीच बला कोनो शेरमे प्रयोग कएल जाइ त एहिसँ गजलकें कोन क्षति होइ छै, जैं फॉर्मेटक बदला कथ्यके महत्व दी त एहिसँ कोनोटा क्षति नहि, रत्तीअहु भरि नहि.."</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हमर कथन- लगैए अरविन्दजी गजलक प्रकृतिसँ ओतेक परिचय प्राप्त नै कऽ सकल छथि। गजलक हरेक शेर स्वतंत्र रूपमे होइत छै तँइ दोसर शेरकेँ तेसर स्थानपर दऽ दियौ वा कि चारिम कि पाँचम स्थानपर ओहिसँ किछु नै बिगड़तै। हँ, मतलाकेँ अपन पहिले स्थानपर हेबाक चाही अनिवार्य रूपसँ। शेरमे शाइर अपन नाम-उपनामक प्रयोग नहिए करता तँ गजलकेँ की बिगड़ै छै? आब ओनाहुतो नाम उपनामक प्रयोग नै के बराबर छै। जँ शाइर चाहथि तँ अपन नाम-उपनाम बला शेर गजलमे कत्तौ राखि सकै छथि मुदा तकरा "मकता" नहि कहि सकै छथि। नाम-उपनामसँ सजल शेर मकता तखने कहा सकैए जखन कि ओ सभसँ अंतमे आबै। एकटा प्रश्न अरविन्दजी जखन शेरक स्थान लऽ कऽ कोनो दिक्कत नै छै तखन आन स्थानपर नाम बला शेरकेँ मकता कहबाक जिद किए धेने छथि। </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">15) अरविन्दजी लीखै छथि जे- "छन्दक उपयोग गेयता लेल, गेयताक उपयोग लोकप्रियता लेल होइ छै आ लोकप्रियताक लालच शाइरके वायवीय संसारमे लए जाइत छै, यथार्थसँ दूर करै छै.."</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हमर कथन- अरविन्दजीकेँ छन्दक प्रकृति नै बूझल छनि। छंद गेयता लेल नै होइत छै। असंख्य एहन रचना छै जे कि बिना छंदक छै आ ओकर गायन लोकप्रिय छै। ई अलग बात जे छंद बला रचनाकेँ सेहो गाएल जाइत रहलैए मुदा ई अपराध तँ नै छै। छंद एकटा बाटक नाम छै। जँ अहाँकेँ ओहि बाटपर नै चलबाक अछि तँ ई अहाँक मर्जी मुदा छंदक बाटसँ जे लक्ष्य भेटै छै सएह लक्ष्य ओहि बाटकेँ छोड़ि अहाँ क्लेम करबै से मान्य नहि हएत। बिना दोहाक नियम पालन केने अहाँ कोनो दू पाँतिकेँ दोहा कहि देबै से कियो नै मानत। बिना बहरक रचनाकेँ गजल कहि देबै कियो नै मानत। जँ छंदक बाट नै चाही तँ अहाँ अपन रचनाकेँ अलग नाम दियौ। इएह उचित तरीका छै।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://lh3.googleusercontent.com/-ThTmw2IHLk4/Yfq5LbfeSfI/AAAAAAAAGF8/K3qlVHBs-ZEYQ62nqxlLAvusL7aWvtUxwCNcBGAsYHQ/s1600/IMG_20220202_221739.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><img border="0" class="imageResizeTarget" data-original-height="890" data-original-width="819" height="320" src="https://lh3.googleusercontent.com/-ThTmw2IHLk4/Yfq5LbfeSfI/AAAAAAAAGF8/K3qlVHBs-ZEYQ62nqxlLAvusL7aWvtUxwCNcBGAsYHQ/s1600/IMG_20220202_221739.jpg" width="294"></span></a></div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">16) अरविन्दजी लीखै छथि जे- "साहित्यकारसँ अपेक्षित अछि जे ओ लोकक रुचि बदलए आ वएह बात कहए जे सत्य छै, भनहि अप्रिय हुअए आ लोककें तत्काल नीक नहिअहु लागए.."</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हमर कथन- लोकक रुचि बदलबाक काज छंदक नै, रचनाक कथ्यक नै बल्कि लेखक केर आचरणपर निर्भर करै छै। जाहि लेखक केर आचरण नीक रहतै ओहि लेखक केर बिना छंदो बला रचना लोकक रुचि बदलि देतै। जाहि लेखक केर आचरण भ्रष्ट छै से कतबो छंद राखत ओ रुचि नै बदलि सकैए। प्रधानमंत्री आवास योजनामे घूस खाए बला लेखक कि अपन कनियाँ छोड़ि आन ठाम मूँह मारए बला लेखक सभहक नकली गर्जन चमचा सभ सूनै छै समाज नै। अरविन्दजीक लेखन-आचरण एकसमान छनि। जँ ओ बिना भ्रम पसारने अछंदोमे लिखता प्रभावी हेतै मुदा शर्त अतबे जे भ्रम केर संग छोड़ए पड़तनि। समाजमे बिना भ्रम पसारने अपन बात राखब बेसी काज करतै।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">17) अरविन्दजी लीखै छथि जे- "अली सरदार जाफरी सन जिदिआह शाइर सेहो भेला जे अवाजक जोर-आजमाईशक बीच बिनु ऊँचगर आवाज आ बिनु आलाप लेने अपन रचना-पाठकें लोकप्रिय बनाए लेलनि, आ रचना केहन त आजाद आ रदीफ-काफिया रहित। सरदार जाफरी दिआ सिद्धिकुर्रहमान लिखै छथि- ...आजाद आ रदीफ-काफिया रहित नज्मकें जै स्वीकार कए लेल गेल.."</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हमर कथन- उपरमे हम संकेत देने छलहुँ जे अरविन्दजी गजल आ नज्मकेँ एकै बूझि लेने छथि। से एहि ठाम स्पष्ट भऽ गेल। एक बेर फेर हम कहब जे नज्मक शिल्पकेँ गजलक शिल्पसँ कोन लेना-देना छै। दूनू अलग-अलग विधा छै। हम तँ अतबे कहि सकै छी जे शाइरीमे मात्र गजले नै बहुत रास विधा छै। परिचय प्राप्त करबाक भार अरविन्दजीक उपर छनि।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">18) अरविन्दजी लीखै छथि जे-"वाचिक परम्पराहिक परिणाम रहए जे कविता ‘सुनाएल' जाइत रहए, गजल 'कहल' जाइत रहए। स्वाभाविक रहय जे एहि 'सुनाबए' आ 'कहए' के प्रक्रियामे गेयता एकटा प्रमुख कारक भए गेलए.."</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हमर कथन- हम अरविन्दजीकेँ मोन पाड़ए चाहबनि जे वाचिक परंपरामे कविते आ गजल नै कथो कहल आ सुनाएल जाइत छलै। आ कथे किए वाचिक (मूल परंपरा) रूपे साहित्य केर सभ विधा कहले आ सुनाएल जाइत छलै। मुदा ताहिमे गेयता रहितो छलै आ नहियो रहैत छलै। लिखित परंपरा बहुत बादमे बहुत कम मात्रामे भेलै। बादमे जा कऽ पूरा-पूरी लिखित परंपरा एलै जे कि एखन धरि छै। मुदा ताहूमे आब परिवर्तन भऽ रहल छै।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">ई सभ तँ छल अरविन्दजीक भूमिकाक संदर्भमे हमर कथन। एहि भूमिकामे बहुत रास बात एहनो अछि जकरा गजल विधासँ नजदीकी संबंध नै छै। हम एहन प्रसंगकेँ छोड़ि देल अछि। आब एहिसँ आगू बढ़ि एहि पोथीक रचनाक कथ्यपर सेहो बात कऽ ली से नीक रहत।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">ई बात हम बहुत पहिनेसँ कहैत आबि रहल छी जे मैथिलीमे लगभग सभ रचाकारक कथ्य ठीक रहैत छनि तँइ अरविन्दजीक रचनाक कथ्य सेहो ठीक छनि मुदा एकटा अंतर हमरा देखाइए जे जतेक खुलल वा नीक विषय ई अपन कवितामे निर्वाह करैत छथि ततेक एहि कथित गजल सभमे नै अछि। ई बात तखन छै जखन कि एहि रचना सभमे छंदक निर्वाह नै भेल छै। जँ छंद रहितै तखन कहल जा सकैत छलै जे छंदक कारणे कथ्य बाधित भेलै मुदा बिना छंदक रचना रहितो अरविन्दजी अपन कविता बला तेवर एहिमे नै आनि सकलाह। जे पाठक अरविन्दजी नव कविता संग्रह "सबद मितारथ ध्याया" एवं ई कथित गजलक संग्रह पढ़ने हेता से हमर अइ कथनकेँ जाँचि सकै छथि। ओना अपवाद हरेक नियमक छै तँइ एहि संग्रहमे किछु एहनो पाँति सभ अछि जे नव छै जकरा नीक कविता वा पद्य मानल जा सकैए। एहन पाँति सभकेँ हम निच्चा लिखैत जा रहल छी—</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">अहाँ इशारा करैत गेलौं, हम</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">शत योजन धरि बुलिते गेलिऐ</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">नर छै, मादा छै,हिजड़ा छै ई सत्ता, की छिअय</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">किन्नहुँ नञि बुझि पएबह, लाख गत्तर देखि लएह</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">कतेक बाधा टपि ई लत्ती चार पर पहुँचल हेतय</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">जेकर धन जिजीविषा, तेकरेसँ ई बुझल हेतय</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">छिटने छथि जे वीर्य अपन देहक बजारमे</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">अक्षतयोनि कनियाँ संग कोहबर चाहय छथि</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">एहि नीक पाँतिक संगे किछु एहनो पाँति सभ अछि जाहि ठाम हमर अनुभव नै पहुँचि सकल अछि। एहन पाँति सभ अछि—</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">लड्डू जकाँ भिड़ल भैयारी</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">गाम लुटय छै बुनियाँ रामा</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">एहि दू पाँतिमे हमरा बिंबे उल्टा लागल। लड्डू तँ एकताक बिंब हेबाक चाही। कारण लड्डूक सभ घटक एकठाम रहैत छै। अही पोथीक दोसर रचनाक पाँति देखू जाहिमे बिंब ठीक अछि -</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">सभ अंगुरी भए सघन सकत मुक्का भए जाइ छै</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">एका तजि सक्कत पाथर गरदा भए जाइ छै</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">हम पहिने कहने छी जे ई हमर अनुभवजन्य बाध्यता सेहो भऽ सकैए मुदा हम जे इशारा केलहुँ तकरा पाठक नीक जकाँ देखताह से हमरा विश्वास अछि। एहि उदाहरण सभक अतिरिक्त एहि पोथीक भाषोपर बात हेबाक चाही। जँ हम दरभंगा-मधुबनीक आँखिसँ पोथीक भाषाकेँ देखबै तँ एहि पोथीमे सुधारक जरूरति बुझाएत मुदा हमरा सभकेँ एहि पोथीक भाषाकेँ सरहसा-सुपौलक हिसाबसँ देखए पड़त तखने सही तथ्य एतै आ दुर्भाग्यसँ हम ओहि कातक भाषासँ ओतेक परिचित नै छी। मुदा अरविन्दजीसँ हमरा जतेक बात होइए तकर ध्वनि आधारपर हम कहि सकैत छी जे एहि पोथीमे ओहि क्षेत्रक स्थानीय पुट लेने अछि ई पोथी आ से मैथिली लेल शुभ अछि। हमर सभहक (समग्र विदेह पत्रिका) आग्रह हरेक लेखकसँ पहिनेहो रहैत छल आ एखनो अछि जे लेखक अपन परिवेशक भाषामे लीखथि। आ निश्चित तौरपर अरविन्दजी अपन परिवेशक भाषामे लिखने छथि तँइ हुनका द्वारा उठाएल भाषायी छूट (देखू प्वांइट-10) केर कोनो विशेष अर्थ नै लगैए।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">स पूर्व्यो महोनां वेनः क्रतुभिरानजे। यस्य द्वारा मनुः पिता देवेषु धिय आनजे।।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">(सामवेदक ई मंत्र अछि जकर मूल अर्थ अछि जे याज्ञिक आदिक सहयोगसँ हविष्यान्नक सेवन करबाक लेल सभ देवताक राजा इंद्र यज्ञ स्थलपर अबैत छथि। अही मंत्रक अनुकरण करैत हम कहि सकैत छी जे मैथिली पाठक एहि आलोचनाक आनंद प्राप्त करबाक लेल एहिठाम आएल हेताह) </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">नोट- संस्कृत साहित्यमे हमर गति बेसी नै अछि। हम जतेक जे उदाहरण एवं अर्थ देलहुँ से पोथी सभसँ लेने छी। हँ, ओकर उपयोग कोन ठाम हो से विचार हमर अछि।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">लेखक: आशीष अनचिन्हार </span></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-22515370588192135022022-01-29T21:52:00.001+05:452022-01-29T21:52:59.223+05:45हिन्दी फिल्मक गीतमे बहर<span style="font-family: courier; font-size: large;">बहर आ काफिया गजलक अनिवार्य तत्व छै । गीतक रचना लेल एकर अनिवार्यता नै रहै छै । तथापि, ढेर रास हिन्दी फिल्मक (बालिउडक) गीत सभमे एकर निर्वहन सुन्दर तरिकासँ कएल गेल भेटत । उदाहरणस्वरूप देखू ई दू टा गीतकें:<br /><br /><b>1#</b></span><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><b><br /></b></span><div><span style="font-family: courier; font-size: large;">फिल्म: शिकारी (2000)<br />शाइर: समीर<br /> गायक: कुमार सानु<br /> संगीतकार: आदेश श्रीवास्तव<br />मुख्य कलाकारः गोविन्दा, करिशमा कपुर</span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br />बहर-ए-मुतकारिब मुसम्मन सालिम (122 x 4)</span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br />बहुत ख़ूबसूरत गज़ल लिख रहा हूँ<br />तुम्हे देखकर आजकल लिख रहा हूँ<br /><br />मिले कब कहाँ, कितने लम्हे गुजारे<br />मैं गिन गिन के वो सारे पल लिख रहा हूँ<br /><br />तुम्हारे जवां ख़ूबसूरत बदन को<br />तराशा हुआ इक महल लिख रहा हूँ <br /><br />न पूछों मेरी बेकरारी का आलम<br />मैं रातों को करवट बदल लिख रहा हूँ <br /><br /><b>तक्तीअः</b><br /><br />बहुत ख़ू / बसूरत / गज़ल लिख / रहा हूँ<br />122 / 122 / 122 / 122<br />तुम्हे दे / खकर आ / जकल लिख / रहा हूँ<br />122 / 122 / 122 / 122 <br /><br />मिले कब / कहाँ कित / ने लम्हे / गुजारे<br />122 / 122 / 122 / 122<br />मैं गिन गिन / के वो सा / रे पल लिख / रहा हूँ<br />122 / 122 / 122 / 122 <br /><br />तुम्हारे / जवां ख़ू / बसूरत / बदन को<br />122 / 122 / 122 / 122<br />तराशा / हुआ इक / महल लिख / रहा हूँ<br />122 / 122 / 122 / 122<br /><br />न पूछों / मेरी बे / करारी / का आलम<br />122 / 122 / 122 / 122<br />मैं रातों / को करवट / बदल लिख / रहा हूँ<br />122 / 122 / 122 / 122</span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="float: left; margin-right: 1em; text-align: left;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEh_Rik_E1NrhLiUFBjxDRLMqpkGA-0Z0-4PmyZttC-IU8EQ_FEyWE-4BOpTWGhx2m9_H73dOsbRLZxcWOATfnY5gOAJ1MJ7bEDaJEPppecf-I3xm36x-p6mMIIh3IbqyxouwvYYdc461-p3zpgQ38LwCnJxba15BaQ4ULbPJeOgEzWKPA6fb8dd2f8x=s720" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="405" data-original-width="720" height="225" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEh_Rik_E1NrhLiUFBjxDRLMqpkGA-0Z0-4PmyZttC-IU8EQ_FEyWE-4BOpTWGhx2m9_H73dOsbRLZxcWOATfnY5gOAJ1MJ7bEDaJEPppecf-I3xm36x-p6mMIIh3IbqyxouwvYYdc461-p3zpgQ38LwCnJxba15BaQ4ULbPJeOgEzWKPA6fb8dd2f8x=w400-h225" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-size: x-small;">Photo Courtesy: Google</span></td></tr></tbody></table><br /><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /><br /><b><br /></b></span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><b><br /></b></span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><b><br /></b></span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><b><br /></b></span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><b><br /></b></span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><b><br /></b></span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><b><br /></b></span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><b><br /></b></span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><b>2#</b></span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><b><br /></b></span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;">फिल्म: आवारगी (1990)<br />गीतकार: आनंद बक्षी<br /> गायक: गुलाम अली<br /> संगीतकार: अनु मालिक <br /><br /> मात्राक्रमः 1222-1222-1222-1222 (बहर-ए-हजज)<br /><br />चमकते चाँद को टूटा हुआ तारा बना डाला<br /> मेरी आवारगी ने मुझको आवारा बना डाला<br /> <br /> बड़ा दिलकश बड़ा रंगीन हैं ये शहर कहते हैं<br /> यहाँ पर हैं हज़ारों घर घरों में लोग रहते हैं<br /> मुझे इस शहर ने गलियों का बंजारा बना डाला <br />चमकते चाँद को टूटा......... <br /><br /> मैं इस दुनिया को अक्सर देखकर हैरान होता हूँ<br /> न मुझसे बन सका छोटा सा घर दिन रात रोता हूँ<br /> खुदाया तूं ने कैसे ये जहां सारा बना डाला <br />चमकते चाँद को टूटा......... <br /><br /> मेरे मालिक मेरा दिल क्यूँ तड़पता है सुलगता है<br /> तेरी मर्ज़ी तेरी मर्ज़ी पे किसका ज़ोर चलता है<br /> किसी को गुल किसी को तूने अंगारा बना डाला <br />चमकते चाँद को टूटा.........</span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /> यही आग़ाज़ था मेरा यही अंजाम होना था<br /> मुझे बरबाद होना था मुझे नाकाम होना था<br /> मुझे तक़दीर ने तक़दीर का मारा बना डाला<br />चमकते चाँद को टूटा......... <br /><br /><b>तक्तीअः</b></span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><b><br /></b>चमकते चाँ/द को टूटा/ हुआ तारा/ बना डाला<br />122 2/1 2 22/ 12 22/12 22<br /> मेरी आवा/रगी ने मुझ/को आवारा/ बना डाला<br />12 22/12 2 2/ 1 222/12 22</span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /> बड़ा दिलकश/ बड़ा रंगी/न हैं ये शह/र कहते हैं<br />12 22/12 22/ 1 2 2 2/1 22 2<br /> यहाँ पर हैं/ हज़ारों घर/ घरों में लो/ग रहते हैं<br />12 2 2/122 2/ 12 2 2/1 22 2<br /> मुझे इस शह/र ने गलियों/ का बंजारा/ बना डाला<br />12 2 2/1 2 22/ 1 222/12 22 <br /><br /> मैं इस दुनिया/ को अक्सर दे/खकर हैरा/न होता हूँ<br />1 2 22/1 22 2/ 12 22/12 22<br />न मुझसे बन/ सका छोटा/ सा घर दिन रा/त रोता हूँ<br />1 22 2/12 22/ 1 2 2 2/1 22 2<br /> खुदाया तूँ/ने कैसे ये/ जहां सारा/ बना डाला<br />122 2/1 22 2/ 12 22/12 22 <br /><br /> मेरे मालिक/ मेरा दिल क्यूँ/ तड़पता है/ सुलगता है<br />12 22/12 2 2/ 122 2/122 2<br /> तेरी मर्ज़ी/ तेरी मर्ज़ी/ पे किसका ज़ो/र चलता है<br />12 22/12 22/ 1 22 2/1 22 2<br /> किसी को गुल/ किसी को तू/ने अंगारा/ बना डाला<br />12 2 2/12 2 2/ 1 222/12 22<br /><br /> यही आग़ा/ज़ था मेरा/ यही अंजा/म होना था<br />12 22/1 2 22/ 12 22/1 22 2<br /> मुझे बर्बाद होना था मुझे नाकाम होना था<br />12 22/1 22 2/ 12 22/1 22 2<br /> मुझे तक़दी/र ने तक़दी/र का मारा/ बना डाला<br />12 22/1 2 22/ 1 2 22/12 22</span></div></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div><table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="float: left;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEiCoKUilTfLsLKuXQ-Jl1qqvTc9TgRblINXTqBXo2hFHJMiMveEinl6NRiiR3uvOen3WEukf8qTUac7J7ZSXHPVpwOsTsDc71uB9js9awbn4BQLu0m6loTjbXVK4l9wOnSynXgTCjqiCWfVvfoCrJIu2Eg6rmu58r6gnNCjwMU_tLT9_aHqwA_ZhoKn=s377" imageanchor="1" style="clear: left; margin-bottom: 1em; margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="365" data-original-width="377" height="388" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEiCoKUilTfLsLKuXQ-Jl1qqvTc9TgRblINXTqBXo2hFHJMiMveEinl6NRiiR3uvOen3WEukf8qTUac7J7ZSXHPVpwOsTsDc71uB9js9awbn4BQLu0m6loTjbXVK4l9wOnSynXgTCjqiCWfVvfoCrJIu2Eg6rmu58r6gnNCjwMU_tLT9_aHqwA_ZhoKn=w400-h388" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-size: x-small;">Photo Courtesy: Google</span></td></tr></tbody></table><br /><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-15046011356499478332022-01-29T11:00:00.000+05:452022-01-29T11:00:01.198+05:45अशआर<span style="font-family: courier; font-size: large;">जदी छौमो न भेटबाक डेग उठा चलि या<br />हियामे चोट आ बदनमे आगि लगा चलि या</span><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br />छियै हम ठाढ़ एहि पार सात समुन्दरकें<br />हियामे प्रेम छौ त आइ पानि सुखा चलि या</span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEh-ww4krpgu8PgFtAR6PH1rsbC5FUPCgT7u2zhk4SuSIEJnPqpFYomaVMBr4Huwmq0rIuFe9U-8xYCL9c-oRvLCywI5Ij4utVnLEqlS8hQl_32y4hSdr6Wu1QpvY3BOKDhIczMG72FthRKavOzQlPcHMaaNNTc0O1QUH68QKqE1iPVjGAm6t1rgUIHD=s3224" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="3224" data-original-width="2928" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEh-ww4krpgu8PgFtAR6PH1rsbC5FUPCgT7u2zhk4SuSIEJnPqpFYomaVMBr4Huwmq0rIuFe9U-8xYCL9c-oRvLCywI5Ij4utVnLEqlS8hQl_32y4hSdr6Wu1QpvY3BOKDhIczMG72FthRKavOzQlPcHMaaNNTc0O1QUH68QKqE1iPVjGAm6t1rgUIHD=w582-h640" width="582" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Kundan Kumar Karna</td></tr></tbody></table><br /><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-41646652704327895922022-01-01T20:44:00.001+05:452022-01-01T20:57:25.429+05:45गजलः जमीन पर जनता हवामे सरकार<span style="font-family: courier; font-size: large;">जमीन पर जनता हवामे सरकार</span><div><span style="font-family: courier; font-size: large;">कहू चलत कोना गरिबक घरबार<br /><br />समाजवादक नारा लगबै बेजोड़<br />सवा करोड़क जे चढ़ै मोटरकार<br /><br />समाजमे निर्दोष जेतै ककरा लग<br />कमल कऽ उप्पर भारी भेलै तलवार<br /><br />अमल करब सेहो जरुरी छै श्रीमान्<br />विधान टा भेने मिलल की अधिकार<br /><br />जमाना एलै आब पूरा डिजिटलकें<br />पढ़ै कहाँ छै लोक सब अखबार<br /><br />उठू चलू आगू बढू देशक लेल<br />विकास खातिर लेत क्यो नै अवतार<br /><br />नदी कखन हम पार हेबै यौ कुन्दन<br />चलैत नाहक टूटि गेलै पतवार<br /><br />© कुन्दन कुमार कर्ण</span><div><div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEjXrPXiV-vV7ZkKgM3P3lhc1-wRc2sP174IFP4fswmKfQn-s6Pjmdh5kl5pEFHNNHo3U12uehBEWDOXHH-OQMbOp91WZbHyA-KfvSi33256ezGHJqGXK3IO7pP-hbUSjgRB48JA_vJagq7dWgaLzouHqIsPf5l9NenB7ayFZo0HNujArFnZB6jBwjLZ=s3000" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="3000" data-original-width="2600" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEjXrPXiV-vV7ZkKgM3P3lhc1-wRc2sP174IFP4fswmKfQn-s6Pjmdh5kl5pEFHNNHo3U12uehBEWDOXHH-OQMbOp91WZbHyA-KfvSi33256ezGHJqGXK3IO7pP-hbUSjgRB48JA_vJagq7dWgaLzouHqIsPf5l9NenB7ayFZo0HNujArFnZB6jBwjLZ=w555-h640" width="555" /></a></div><br /><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /><br /><br /><br /><br /><br /><br /></span><br /></div></div></div></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-66912093633684574682021-12-07T22:01:00.004+05:452021-12-28T21:15:13.842+05:45एक अशआर<span style="font-family: courier; font-size: large;">जदी छौ मोन भेटबाक डेग उठा चलि या<br />हियामे चोट आ बदनमे आगि लगा चलि या</span><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br />छियै हम ठाढ़ एहि पार सात समुन्दरकें<br />हियामे प्रेम छौ त आइ पानि सुखा चलि या</span></div><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://1.bp.blogspot.com/-6X3S0NAqgUs/Ya-IYgneWII/AAAAAAAAGAA/yutyTjn_TwgNiHT7i_d0UvQYn7BaXXwOwCNcBGAsYHQ/s2048/KundanNature.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="1868" data-original-width="2048" height="584" src="https://1.bp.blogspot.com/-6X3S0NAqgUs/Ya-IYgneWII/AAAAAAAAGAA/yutyTjn_TwgNiHT7i_d0UvQYn7BaXXwOwCNcBGAsYHQ/w640-h584/KundanNature.jpg" width="640" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-family: courier; font-size: x-small;">Kundan Kumar Karna</span></td></tr></tbody></table><br /><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-82536382064668040342021-12-02T22:52:00.012+05:452021-12-02T23:14:39.137+05:45भूमिका एक, फाँक अनेक: कथित गजल संग्रह 'आबि रहल एक हाहि'कें आलोचना<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: x-large;">1</span></div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><b>लूरि किछुओ सीख ले</b></div><div style="text-align: justify;"><b>नहि सदति अंदाज कर</b></div><div style="text-align: justify;">(<i>शाइर-बाबा बैद्यनाथ, मात्राक्रम-2122-212</i>)</div></span><div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: x-large;"><br /></span></div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><div style="text-align: justify;">रचनाकारक तौरपर हम ई मानै छी जे कोनो रचना नीक-खराप भऽ सकैए मुदा एकटा विचारक केर तौरपर हम ईहो मानै छी जे खराप रचनाकेँ येन-केन-प्रकारेण "नीक" साबित करबाक उद्योग अंततः रचनाकारक पतनक पहिल सीढ़ी बनैए आ साहित्यक पतन केर सेहो ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://1.bp.blogspot.com/-X8zi90XpqkE/YakCOuBIgZI/AAAAAAAAF_M/zABT0em2gDAqjUdwPgg-CcQOpkwznAMQACNcBGAsYHQ/s1023/Ashish%2BAnchinhar.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="919" data-original-width="1023" height="359" src="https://1.bp.blogspot.com/-X8zi90XpqkE/YakCOuBIgZI/AAAAAAAAF_M/zABT0em2gDAqjUdwPgg-CcQOpkwznAMQACNcBGAsYHQ/w400-h359/Ashish%2BAnchinhar.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="text-align: justify;"><span style="font-size: x-small;">आशीष अनचिन्हार</span></span></td></tr></tbody></table><div style="text-align: justify;">2</div><div style="text-align: justify;">कथित गजल संग्रह (जे बिना बहर-काफिया केर हो) आब हमरा प्राप्त नै होइए। बहुत रास प्रकाशकीय-लेखकीय निर्देश अनचिन्हारक नामपर देल गेल छै से हमरा बुझाइए (एकर अपवाद सेहो छै) आ तँइ <a href="https://www.facebook.com/drkmchunnu?__cft__[0]=AZVTIQAFlqhdV0Qx99jcrVIBa0-QnX5dxRJGB5pQzxTgPUSAn2D7ciskt5Fcv6nXXq6v1_ubYJHKE7uXtLJmDj3DmqtZz9qjAKZsBRh_v2jlGMO3YOCyoYaO9k5YZi0OBqUdoc2z9KiGQWTMff7_X8s3&__tn__=-]K-R">Kamal Mohan Chunnu</a> कमल मोहन चुन्नू जीक कथित गजल संग्रह "आबि रहल एक हाहि" केर भूमिका फोटो रूपमे प्राप्त करबाक जोगाड़ हमरा करए पड़ल। एहि ठाम रचनाकार खुश भऽ सकै छथि जे हम एतेक प्रतापी जे हमरा `कियो "इग्नोर" नै कऽ सकल मुदा हुनका शायद ई पता हेतनि जे एहि पाँतिक लेखक केकरो इग्नोर करिते नै छै । कहियो-कहियो आलस आबि जाइए तँ वरिष्ठ सभ कहि दै छथि जे जाहि विधामे छी ताहि विधाक मामूलियो बातकेँ नोटिस लेबाक चाही आ तकर बाद फेर मोन बनि जाइत छै आ तकरे परिणाम अछि ई आलेख (सीधा बात जे ओ सभ हमरा इग्नोर करताह मुदा हम हुनका सभकेँ इग्नोर नै करबनि)। हमर प्रयास रहैए जे मामूलियो बातक मंथनसँ हम साहित्य केर हित कऽ सकी। आ अही कारणसँ मात्र 13 बर्खमे बिना कोनो मंच बिना कोनो फंडकेँ मैथिली गजलमे एकटा एहन विमर्श शुरू भेलै जकरासँ बचि निकलबाक कोनो साधन आब किनको लग नै छनि । अन्यथा मैथिली गजलमे कियो चालिस, कियो पचास बर्खसँ छथि मुदा गजलक लक्ष्य हुनका सभसँ दूर भऽ गेल छनि। 2008 ई.सँ पहिने जे सभ गजलमे सुखासनमे छलाह से सभ आब शीर्षासनमे लागल छथि । लोक केकरो नाम लीखथु वा कि नै नै लीखथु ,बाजथु वा कि नै बाजथु मुदा 2008 क बाद बला एहि विमर्शक पहिचान वाटरमार्क रूपमे हुनकर लीखल -बाजल हरेक पाँतिमे भेटत। कुल मिला कऽ बात ई जे आब हम चुन्नूजीक कथित गजल संग्रहक भूमिकापर बात करब। ई भूमिका पृष्ठ 9 सँ लऽ कऽ 18 धरि अछि । एहि भूमिकामे सेहो 2008 क बाद बला विमर्शक पहिचान वाटरमार्क रूपमे भेटत। 2008 मे मैथिली गजल के पहिल आ एखन धरिक अंतिम शोध ब्लाग 'अनचिन्हार आखरु' केर निर्माण भेल छल जे एखनो एक्टिभ अछि ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><b>राणा प्रताप नहि अकबर नहि</b></div><div style="text-align: justify;"><b>असगर चेतक सुल्तान बढल</b></div><div style="text-align: justify;"><i>(शाइर-राजीव रंजन मिश्र, मात्राक्रम-22-22-22-22)</i></div><div style="text-align: justify;"><i><br /></i></div><div style="text-align: justify;">3</div><div style="text-align: justify;">गजल लिखबासँ पहिने चुन्नूजी नाटक विधामे महारत (अइ महारत शब्दकेँ सर्टिफाइ नाटक विधाक लोक करताह) हासिल केने छथि आ ओहिमे बहुत रास आलोचना-समीक्षा लिखने छथि । संभवतः निनाद आ रंगमंच कहि हुनकर नाटक आलोचनापर दू टा पोथी आएलो छनि । आनो विधापर आलोचना लिखने हेता से हमरा विश्वास अछि । विश्वासक कारण ई जे मैथिलीमे सभा-संस्था वा कि विद्यालय-विश्वविद्यालय बला सभ बाइ-डिफाल्ट विद्वान होइ छथि । एहन अवस्थामे चुन्नूजी सेहो विद्वान हेबे करताह। मुदा हमर सौभाग्य देखू जे आन विद्वानसँ अलग चुन्नूजी साहसी लोक छथि । साहस केर संदर्भ ई जे चुन्नूजीमे शायद अपनाकेँ खारिज करबाक, अपन लिखलकेँ खारिज करबाक साहस छनि ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><b>पद पराक्रम मुखर के कहत की कहू</b></div><div style="text-align: justify;"><b>दंभ अछि बड़ सुघड़ मुग्ध दरबार सब</b></div><div style="text-align: justify;"><i>(शाइर-विजयनाथ झा, मात्राक्रम-212-212-212-212-212)</i></div><div style="text-align: justify;"><i><br /></i></div><div style="text-align: justify;">4</div><div style="text-align: justify;">पृष्ठ-10 पर चुन्नू जी अपन रचनाक अप्रत्यक्ष रूपें स्वमूल्यांकन करैत लिखैत छथि जे "बड़दक दाम बड़दे कहत" आ से लीखि ओ अपन लीखल हरेक आलोचनाकेँ ओ खारिज कऽ देलाह । निनाद आ रंगमंच नामक हुनक पोथी नाटक आलोचनापर छनि आ जँ हुनकर वर्तमान मतकेँ (गजल बला) देखल जाए तँ साफे मतलब छै जे नाटक अपन बात अपने कहतै एहि लेल चुन्नूजी सहित आन कोनो लोकक जरूरति नै छै । चुन्नूजी जे लिखलाह तकर साफ-साफ मतलब छै जे ओ अपने (चुन्नूजी) जाहि-जाहि रचना-पोथीपर आलोचना लिखने हेता से रचना-पोथी सभ ततेक बौक रहल हेतै जे ओकरा बाजए लेल चुन्नूजीक सहारा लेबए पड़लै । से आब ओहन लेखक सभ जानथि जिनकर रचना-पोथीपर चुन्नूजी आलोचना लिखने छथिन । जिनकर रचनापर चुन्नूजी लिखने छथिन जँ हुनका बुझाइत छनि जे चुन्नूजीक उपरक देल विचार गलत छनि तँ आगू आबि चुन्नूजीक विचारकेँ गलत कहथि । समयक फेर छै आ तँइ रहीमक हीरा एखनो धरि अपन मोल नै कहि सकल अछि मुदा चुन्नूजीक बड़द अपन दाम कहि रहल छै । संगे-संग हम ईहो बात कहब जे चुन्नूजी द्वारा भविष्यमे लिखल गेल कोनो आलोचना-समीक्षा (भूमिका रूपमे सेहो), आलेखपर सेहो उपरक बात लागू हएत। भविष्यमे जाहि लेखक केर रचनाक उपर चुन्नूजी लिखता तिनका बारेमे ई मानि लेल जेतनि जे हुनकर रचना बौक छलनि तँइ आलोचकक जरूरति पड़लै। विरोधाभास एहन जे अही पृष्ठपर आगू चलि चुन्नूजी लीखि रहल छथि जे "..तें हम अपन गजलक मादे अपनहि किछु नहि कहब" । एकर मतलब साफ छै जे या तँ ओ अपने दाम कहताह वा हुनकर बड़द दाम कहतनि, तेसर कियो नै कहि सकैए । माने जँ हुनकर बड़द अपन दाम नै कहलकनि तैयो ओ कोनो बड़द विशेषज्ञकेँ नै बाजए देताह। जँ बड़द रचना भेल तँ बड़द विशेषज्ञ आलोचक भेलाह ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">चुन्नूजी अपन लिखल आलोचनाकेँ खारिज कऽ सकै छथि मुदा ओ बहुत महीन रूपसँ नैरेटिभ बना कऽ मैथिलीमे आलोचना विधाकेँ मारबाक जे खडयंत्र केलाह अछि से आपत्तिजनक बात अछि । लेखके नै मैथिलीक आलोचको सभकेँ एहि बातक धेआन रखबाक चाही । सोचियौ खाली चुन्नुए जीक बड़द किए दाम कहतै, सभ लेखक केर बड़द दाम कहतै ने । जेना चुन्नूजी इशारामे विशेषज्ञ केर निषेध करै छथि तेनाहिते दोसरो करतै । एहन स्थितिमे आलोचना विधा रहतै कतए से सोचू। तँइ हम कहलहुँ जे चुन्नूजी बहुत महीन रूपसँ मैथिलीमे आलोचना विधाकेँ मारबाक खडयंत्र केलाह अछि । ई खडयंत्र हम किछु आलोचक जेना भीमनाथ झा, अरविन्द ठाकुर, अशोक, शिवशंकर श्रीनिवास, कैलाश कुमार मिश्र, प्रदीप बिहारी, नारायणजी, केदार कानन, विद्यानंद झा, कुणाल, कमलानंद झा, किशोर केशव,शैलेन्द्र मिश्र आदिक सामने स्पष्ट कऽ रहल छी। ओना ई बाध्यता नै छै जे एहि ठाम किनको टिप्पणी करहे पड़तनि । कारण हमर मानब अछि जे सभहक अपन सीमा ओ सुविधा छै । जहिया जिनका जेहन सुविधा बुझेतनि ताहि अनुरूपे ओ अपन विचार व्यक्त करताह । बहुत संभव जे किछु लोक भविष्येमे जा कऽ एहिपर टिप्पणी करथि । हमर काज छल एहि खडयंत्रकेँ सामने आनब आ एकर विरोधमे पहिल पाँति लीखब से हम केलहुँ। त्वरित टिप्पणी आ भविष्यमे जा कऽ लिखल टिप्पणी दूनूक अपन मेरिट-डिमेरिट छै । एहि प्रसंगमे जेना-जेना समय बीतैत चलि जेतै तेना-तेना आलोचक सभहक अपने लिखल आलोचना एहि घटनापर प्रश्न पुछतनि । आ तहिया बहुत बिखाह भऽ कऽ पुछतनि । तँइ सुविधा आ नैतिकता दूनूमेसँ जकर पलड़ा भारी हेतै ताहि अनुरूपे आलोचक सभ एहि घटनापर अपन विचार जरूर देताह से हमरा विश्वास अछि । जे आलोचक चुन्नूजीक बातसँ सहमत छथि से अपन लीखल आलोचनाकेँ अपनेसँ खारिज कऽ रहल छथि । आ से खारिज ओ चुन्नूजी जकाँ साहसक संग करथि तँ बेसी नीक ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><b>लोक कतबो हुए जोरगर</b></div><div style="text-align: justify;"><b>अन्तमे सभ नचरि जाइए</b></div><div style="text-align: justify;"><i>(शाइर-जगदीश चंद्र ठाकुर 'अनिल', मात्राक्रम-212-212-212)</i></div><div style="text-align: justify;"><i><br /></i></div><div style="text-align: justify;">5</div><div style="text-align: justify;">पृष्ठ-11 पर चुन्नूजी लिखैत छथि जे एक संप्रदाय व्याकरण छंद अक्षुण्ण रखबाक समर्थक छथि चाहे कथ्य विचार आदि चोटलग्गू किएक ने भऽ जाए । मुदा चुन्नू जी अपन बातक पुष्टि लेल एकौटा उदाहरण चाहे गजल कि शेर रूपमे नै राखि सकल छथि । जखन कि बिना व्याकरण-छंद (बहर-काफिया-रदीफ)क गजल नै होइत छै ताहि लेल अनेक उदाहरण रचनाकारक नाम सहित छांदिक संप्रदाय द्वारा देल गेल छै । जँ चुन्नूजी आ हुनकर विचार सही छनि तखन उदाहरण देबामे डर कथिक? जँ कोनो गजल बहर-छंदमे छै मुदा ओ निरर्थक अक्षरक समूह छै तँ ओ उदाहरण सहित जनताक सामनेमे रखबाक चाही चुन्नूजीकेँ । चुन्नुएजी नै हरेक बेबहर कथित गजलकार सभ ई कहने फीरै छथि जे बहर-काफियासँ कथ्य कमजोर भऽ जाइत छै मुदा ओहो सभ कोनो उदाहरण एखन धरि नै दऽ सकल छथि । एकर साफ मतलब भेल जे बहर-काफिया माने असल गजल सभ मजगूत अछि आ बेबहर कथित गजलकार सभ मात्र ढेप फेकि अपनाकेँ ओ अपन गुटकेँ खुश कऽ लै छथि । लोक कहि सकै छथि जे चुन्नूजी अपन गजलक अग्रसारण लेल ई भूमिका लिखलाह तँइ उदाहरण देब उचित नै । मुदा जँ भूमिकामे विधापर बात हो (कोनो रूपमे) तँ ओ अग्रसारण नै रहि जाइत छै आ विधापर बात जँ संदर्भहीन हो तँ ओ उचित नै । कविवर सीताराम झाजीक वैचारिकता बहरक पालनसँ नै टूटै छनि, योगानंद हीरा, जगदीश चंद्र ठाकुर 'अनिल' जीक नै टूटै छनि, दुष्यंत कुमार, अदम गोंडवी सहित आन केकरो वैचारिकता बहरसँ नै टूटै छै मुदा चुन्नूजीक टुटि जाइत छनि तँ एकर मतलब ई भेल जे चुन्नूजीमे गजल कहबाक/लिखबाक क्षमता नै छनि । अरे भलेमानस बाबू, कमसँ कम औपचारिकतोवश कोनो गजल, कोनो शेर दऽ कहू जे एहिमे बहर छै आ बहरक कारण अर्थ नै छै । हम सभ मानि लेब । अथवा ईहो कहि दियौ जे ई गजल वा ई शेर हमरा बुझबामे नै आएल । हम सभ ईहो मानि लेब। चुन्नूजी हमर एहि आग्रहकेँ चैलेंज बूझथि ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">असल बात ई जे मैथिलीक किछु लेखक अपन कमजोरीकेँ पूरा मैथिली साहित्य/पूरा विधाक कमजोरी बना देबाक सफल अभियान चला लेने अछि । केकरो पाँच सए पन्ना नै लीखल होइत छै तँइ ओ गोलौसी कऽ पचास पन्नाक उपन्यासक सरदार बनि जाइए । केकरो बहर नै सीखल होइत छै तँ वैचारिकताक नाम दऽ गजलमे बहरकेँ बेकार कहि दैए । मैथिली साहित्य केर असल बेमारी इएह आ एहने लेखक सभ अछि ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><b>भाषण आमो पर दै छै</b></div><div style="text-align: justify;"><b>थुर्री लताम बला लोक</b></div><div style="text-align: justify;"><i>(शाइर-प्रदीप पुष्प, मात्राक्रम-22-22-22-2)</i></div><div style="text-align: justify;"><i><br /></i></div><div style="text-align: justify;">6</div><div style="text-align: justify;">पृष्ठ-11 पर चुन्नू जी फेर लिखैत छथि जे "मैथिली गजलक संदर्भमे दूटा तत्व सदित चर्चामे रहल अछि । हमरा बुझने ओ दूनू तत्व अछि गजलक वैधानिकता आ गजलक वैचारिकता ।" आब कने एहि बातक तहमे जाइ । कुल मिला कऽ मैथिलीमे गजल विधा लगभग 115 बर्खसँ अछि मुदा एहिपर विमर्श???????? चुन्नूजी जाहि हिसाबें लीखि रहल छथि ताहि हिसाबें गजलक विमर्श सेहो 115 बर्खक वा तकर आपस-पासक हेबाक चाही। मुदा ई विमर्श कहियासँ छै से चुन्नूजी नै कहि रहल छथि । नै कहबाक कारण हुनकर कोनो गु्प्त एजेंडा बुझाइए ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">जँ मैथिली गजलक विमर्शकेँ देखल जाए तँ 1981 मे तारानंद वियोगी जी द्वारा आलेख लीखि एकर शुरूआत भेलै । ओ आलेख केहन छलै से बादक बात मुदा शुरूआत ओहीठामसँ भेलै । पहिने तँ गजलक वैचारिकते केर विमर्श भेलै बादमे 1984मे डा. रामदेव झा जी वैधानिक आ वैचारिक दूनू रूपसँ गजलक विमर्शकेँ नव मोड़ देलाह । आब एहि ठाम अहाँ सभ लग प्रश्न उछाल मारैत हएत जे आखिर चुन्नूजी कोन एजेंडा छलनि? हमरा बुझाइए जे ओ तारानंद वियोगीजीक काजकेँ खारिज करबाक लेल जानि-बूझि कऽ "सदति" शब्दक प्रयोग केलाह अछि । हमर अनुमान निराधार नै अछि आ एहि लेल हम गजल विमर्शक प्रगति कार्ड देखाएब। 1981 सँ शुरू भेल विमर्श कहाँ धरि पहुँचल अछि से देखेबाक लेल हम मैथिली गजल विमर्शकेँ दू खंडमे बाँटब पहिल 1981 सँ लऽ कऽ एखन धरिक विमर्श जे कि मुख्यधाराक कथित गजलकार द्वारा भेल आ दोसर 2008 सँ लऽ कऽ "अनचिन्हार आखर" द्वारा विमर्श । मैथिली गजलकेँ दू खंडमे बँटबाक मूल संकल्पना गजेन्द्र ठाकुरजीक छनि (देखू हिनकर लिखल गजल शास्त्र) । उपरमे ई निश्चित भेल जे 1981 सँ शुरू भेल अछि तँ 2021 धरि मात्र 40 बर्खक भेलैए आ एहि 40 बर्खमे कथित गजलक उपर बेसीसँ बेसी 20-22 टा आलेख आएल सेहो अधिकांशतः पोथीक भूमिका रूपमे। सोचियौ 40 बर्खमे जाहि विमर्शक शुरूआत वियोगीजी केलाह आ ओ विमर्श अतबो नै छै जे लोक ओकरा बिसरि जाए । बेसी मात्रा रहै छै तखन कने हौच-पौच हेबाक संभावना रहैत छै मुदा 40 बर्खमे कथित गजलक उपर मात्र 20-22 टा आलेख आएल छै आ सेहो चुन्नूजीकेँ मोन नै छै ,ई कोना संभव हेतै । तँइ हमर मानब अछि जे चुन्नूजी "सदित" शब्दक प्रयोग तारानंदजीकेँ कात करबाक लेल केलाह । जँ "अनचिन्हार आखर" बला 13 बर्खक विमर्श देखब तँ लगभग 38-40 टा आलेख (ई आलेख सभ आन रचनाकारक पोथीपर आ गजलक विभिन्न पक्षपर आएल अछि जे कि दू टा स्वतंत्र पोथीमे सेहो संकलित भेल), गजल व्याकरणक मैथिलीकरण आ इतिहास आदि आएल। जँ एहि 13 बर्खमे आएल गजलक पोथीक भूमिकाकेँ जोड़ल जाए तँ आलेखक संख्या 50क पार पहुँचत ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">विमर्शसँ अलग गजल लेखन केर बात करी तँ एकरो हम दू खंडमे बाँटब पहिल 1905 सँ लऽ कऽ एखन धरिक गजल लेखन जे कि प्रारंभिक गजलकार आ मुख्यधाराक कथित गजलकार द्वारा भेल आ दोसर "अनचिन्हार आखर" द्वारा 2008 सँ लऽ कऽ एखन धरिक । पहिल खंडमे 1905 सँ लऽ कऽ एखन धरि लगभग 3000 (अधिकतम) कथित गजल लिखाएल अछि (जाहिमे पं.जीवन झा, कविवर सीताराम झा, मधुपजी, योगानंद हीरा, विजयनाथ झा, जगदीश चंद्र ठाकुर 'अनिल' आदिक गजल पूर्ण रूपेण बहर-काफिया युक्त अछि मने व्याकरण सम्मत आ बाँकी सभ अपन गीतक उपर गजलक शीर्षक लगेने छथि) जखन कि "अनचिन्हार आखर" बला 13 बर्खमे लगभग 32-33 टा नव गजलकार एलाह जाहिसँ लगभग 5000 गजल, 38-40 टा आलेख, गजल व्याकरणक मैथिलीकरण आ इतिहास, गजलक नव-नव उपविधा जेना बाल गजल, भक्ति गजल तकर परिभाषा, लगभग 200 बाल गजल, 100 भक्ति गजल सहित सैकड़ो मात्रामे रुबाइ, कता, नात, दू टा आलोचनाक स्वतंत्र पोथी आदिक रचना भेल। एहि 13 बर्खमे आएक अधिकांश गजल, बाल ओ भक्ति गजल सहित कता-रुबाइ विभिन्न पोथीमे सेहो संक्ति भेल अछि । एहिमे किछु पोथी प्रिंटमे अछि तँ किछु ई-भर्सन रूपमे । ओना साहित्यिक बेपारी सभ पोथीक डिजिटल रूपमे नै मानै छथि मुदा बेपारीकेँ ज्ञानसँ नै टकासँ मतलब होइत छै। जाहि समाजमे पाथरपर लीखि, ताड़पत्रपर लीखि, अथवा श्रुति परंपरोसँ ज्ञान बचेबाक प्रयास भेल हो ताही समाजमे मात्र पुरस्कार लेल प्रिंट बला चीजकेँ किताब मानब अधोगतिक लक्षण छै। अतबे नै "अनचिन्हार आखर" बला 13 बर्खमे मैथिली गजल आन भारतीय भाषाक गजलक समकक्ष आएल आ वर्तमानमे हिंदी-उर्दू सहित मराठी, हरियाणवी, ब्रजभाषा, नेपाली आदिक गजलकार सभ "अनचिन्हारे आखर" ब्लाग द्वारा मैथिली गजलसँ परिचित भेलाह। ओना ई विवरण एहिठाम उचित नै मुदा चुन्नूजीकेँ बुझाइ छनि जे विधान तोड़ि देलासँ विधाक विकास होइत छै । विकास माने की? 115 बर्खमे 3000 कथित रचना जाहिमे कोनो मेहनति नै छै वा कि 13 बर्खमे 5000 गजल जे कि पूरा विधानक संग अछि । 40 बर्खमे 22 टा आलेख वा कि 13 बर्खमे 50 टा आलेख । विकास माने की ? 115 बर्खमे वएह 18-20 टा गजलकार वा कि 13 बर्खमे 30-32 टा नवगजलकार। वएह एकटा आजाद गजल कि 13 बर्खमे गजलक विभिन्न उपविधाक विकास, विकास की छै ? विकास कोन खंडमे छै बिना विधान बलामे वा कि विधान बलामे से पाठक तय करताह । जेना भूतक पएर उल्टा होइत छै तेनाहिते चुन्नूजी विकासक परिभाषा उल्टा मानै छथि । किछु लोक ईहो कहि सकै छथि जे मैथिली गजल वा ओकर विमर्शकेँ दू खंडमे बँटबाक कोन जरूरति ? तखन हमर कहब जे मैथिली साहित्यमे जे समय, वाद, प्रयोग आदिक नामपर वर्गीकरण भेल छै से किए बाँटल गेलै । जँ ओ वर्गीकरण सभ ध्वस्त भऽ जाए तँ ई गजल बला स्वतः ध्वस्त भऽ जेतै ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">मैथिलीक कथित मुख्यधारामे गजलक विमर्श कोना होइत छै तकर दू टा उदाहरण दैत छी (उदाहरणकेँ उदाहरणे जकाँ देखबाक आग्रह रहत हमर) । पहिल उदाहरण- दरभंगामे एकटा स्थानीय कवि छथि ओ गीत लीखि ओकरा गजल घोषित करै छथि आ बहस करै छथि जे गजलमे बहर नै हेबाक चाही । बहर-काफियासँ भाव मरि जाइ छै आदि-आदि । ओही कविक एकटा बेटा हिंदीमे गजल लीखै छनि आ नियम मानि लीखै छनि । हिंदीमे बाप-बेटा दूनूक क्रांति घुसड़ि जाइत छनि । ओहि ठाम ओ सभ बहस नै कऽ पाबि रहल छथि। खाली मैथिलीमे ई सभ क्रांति करै छथि। दोसर उदाहरण- 2010मे एकटा युवा "अनचिन्हार आखर" ब्लाग केर माध्यमसँ गजल सिखलाह । तकर एक-दू सालक बाद हुनका पटनाक एकटा साहित्यकारक बेटा मार्फत नौकरी भेटलनि आ ओही साहित्यकारक कृपासँ बियाहो भेलनि । आब ओ युवा कहने घूरै छथि जे गजलमे बहर नै हेबाक चाही । ओना किछु युवा आर छथि जे कि पहिने अनचिन्हार आखरसँ गजल सिखलाह आ तकर बाद लोभ-लाभसँ ग्रस्त भऽ मुख्यधारामे जा कऽ बहरक विरोध कऽ रहल छै । खएर ई सभ चलिते रहै छै । सभकेँ अपन सुविधा-असुविधा चुनबाक हक छै ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">हम उपरक दू उदाहरण एहि लेल देलहुँ जे कथित मुख्यधारामे विमर्श साहित्य वा विधा लेल नै होइत छै । विमर्श मात्र संबंध, पद आ लोभ-लाभ लेल होइत छै । हमरा विश्वास अछि जे विमर्शक ई फार्मेट गजलक अतिरिक्त मैथिली साहित्य केर आनो विधामे हएत । मुदा से बात आन विधासँ जुड़ल लोक कहताह । एकटा सत्य बात ईहो छै जे कथित गजलक मुख्यधारा ततेक अक्षम छै जे ओहिमे कोनो नव रचनाकार एबे नै केलै । चुन्नूजी जाहि युवा सभपर नाचि रहल छथि ताहिमेसँ अधिकांश "अनचिन्हार आखर"सँ निकलल छै आ एक-दू टा अनचिन्हार आखरक विरोधमे बिना बहरक रचना लीखै छै । कुल मिला कऽ देखबै तँ सभ युवा अनचिन्हारे आखरक देन छै ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><b>आब हीरा उगत खेतमे</b></div><div style="text-align: justify;"><b>आरि झगड़ाक तोड़ल अहाँ</b></div><div style="text-align: justify;"><i>(शाइर-योगानंद हीरा , मात्राक्रम-2122-122-12)</i></div><div style="text-align: justify;"><i><br /></i></div><div style="text-align: justify;">7</div><div style="text-align: justify;">पृष्ठ-11 पर चुन्नू जीक अभिमत छनि जे हमरा लेल विधा बात-विचार करबाक साधन अछि तँइ हम ओकर नियम नै मानब। मुदा तखन विधेक कोन जरूरति ? जकरा नाटक कहल जाइत छै तकरा उपन्यास कहल जाए आ कथाकेँ संस्मरण कारण सभमे लेखक बाते विचार करै छै । एहन तँ नै छै जे कथामे विचार छै आ कवितामे नै, गीतमे छै आ उपन्यासमे नै । विचार सभमे छै तँइ अनेक विधाक छोड़ि मात्र एकटा विधा हो । आ जँ चुन्नूजी एहिसँ सहमत नै होथि तँ तात्काल मानि लेबाक चाही जे गजलक वैचारिकतापर विचार करैत चुन्नूजी मात्र लफ्फाजी केने छथि ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">एक तँ मैथिलीक मुख्यधारामे कियो गजलक जानकार नै छै आ ताहिपरसँ जखन ओ अपन संयोजनमे कोनो कार्यक्रम करबै छै तँ स्वाभाविक तौरपर अपनासँ कमजोर वक्ता सभकेँ आनै छै । ओ कमजोर वक्ता सभ उपकृत आ एहसानमंद रहैत छै । तँइ ओहन कार्यक्रममे कोनो वस्तु, कोनो विधाक अनिवार्य घटककेँ "दुराग्रह" मानल जाइत हो तँ से आश्चर्यक बात नै । उदाहरण लेल मानू जे जँ अहाँ चाउर केर खीर बनेबै तँ अहाँ दूध, चाउर आ चिन्नी मिलेबै। आब एतेक मिलेलाक बाद ओ खीर तँ हेतै मुदा जँ ओहिमे काजू-किशमिश आदि मेवा मिलेबै तँ खीर आरो स्वादिष्ट हेतै । मानि लिअ सभ चीज देलियै मुदा चिन्नी बिसरि गेलियै तँ ओ स्वादिष्ट नै हेतै मुदा ओकरा खीरे कहल जेतै । आब फेर सोचियौ जँ पानिमे चाउर, चिन्नी, काजू-किशमिश आदि दऽ बनेबै तँ कि ओ खीर हेतै ? फेर सोचियौ जँ दूधमे चाउर छोड़ि आन सभ चीज देबै तैयो कि ओ खीर हेतै ? जँ कोनो बुद्धिमान पाठक हेता तँ ओ बुझि जेता जे चाउरक खीर बनेबाक लेल दूध आ चाउर अनिवार्य घटक भेलै। आब जँ कोनो लोक ई कहए जे खीरमे दूध अथवा चाउर देबाक बाध्यता "दुराग्रह" छै तँ फेर मानि लिअ जे ओ एहि धरतीक प्राणी नै छै । तेनाहिते गजल लेल बहर आ काफिया अनिवार्य तत्व छै । जँ बहर-काफिया हेतै तखने ओ गजल बनतै आ तकर बादे ओ गजल नीक छै कि खराप ताहिपर बहस हेतै । जखन रचनामे बहर-काफिया छैहे नै तखन ओ गजल तँ भेबे नै केलै । कोनो एक गजलक हरेक शेर एक बहर ओ एक काफियाक नियमसँ संचालित होइत छै । रदीफ गजल लेल अनिवार्य नै मुदा जाहि गजलमे रदीफ देल जाइत छै सेहो एकै हेबाक चाही पूरा गजलमे ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><b>पघिलह जुनि बेसी जियान भ' जेबह भाइ</b></div><div style="text-align: justify;"><b>पाथर बनबह त' भगवान भ' जेबह भाइ</b></div><div style="text-align: justify;"><i>(शाइर-राजीवरंजन झा, मात्राक्रम-22-22-22-22-22-2) </i></div><div style="text-align: justify;"><i><br /></i></div><div style="text-align: justify;">8</div><div style="text-align: justify;">चुन्नूजी लग मैथिली गजलक संबंधमे कोनो ठोस जानकारी नै छनि कारण एक दिस ओ मानै छथि जे पं.जीवन झासँ गजल प्रारंभ भेल दोसर दिस ई मानै छथि जे "किछु पितामह रचनाकार लोकनि घोषणा केलनि जे मैथिलीमे गजल असंभव (पृष्ठ-13 पर) । जखन घोषणा केनिहार पितामह केर पितामहे सभ मैथिलीमे गजल संभव कऽ गेल छथि तखन फेर ओहि कथन सभहक औचित्य की ? ईहो मोन राखन उचित जे जीवन झासँ लऽ कऽ कविवर सीताराम झा आ मधुपजी धरि बहरमे गजल लिखने छथि । अतबे आ इएह बात सभ साबित करैए जे मैथिलीमे गजलकेँ असंभव संबंधमे घोषणा केनिहार सभ लग जतेक गजलक ज्ञान छलनि ओतबे ज्ञान चुन्नूओजी लग छनि आ चुन्नूजी ओहिसँ आगू नै बढ़ि सकल छथि ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">फेर चुन्नूजी लीखै छथि जे "यद्यपि ई घोषणा कालांतरमे अमान्य भेल" । मुदा कोना अमान्य भेल से सूचना पाठककेँ नै दऽ रहल छथि । बहुत संभव जे 2021 मे हुनकर पोथी प्रकाशित भेलनि अछि आ ओ अही बर्खसँ अमान्य सिद्ध मानि रहल होथि ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><b>टेमी जकाँ कखनो मिझा फेर जरैत गेलियै</b></div><div style="text-align: justify;"><b>हारैत कखनो खूब कखनो कऽ जितैत गेलियै</b></div><div style="text-align: justify;"><i>(शाइर-अभिलाष ठाकुर, मात्राक्रम-2212-2212-2112-1212) </i></div><div style="text-align: justify;"><i><br /></i></div><div style="text-align: justify;">9</div><div style="text-align: justify;">पृष्ठ-14 पर चुन्नूजी वार्णिकता (छंद)केँ अंकगणीतीय रूपकेँ व्यक्त करबाकेँ कृत्रिम मानै छथि । हमरा एहन कथनपर आश्चर्य नै भेल कारण हमरा बूझल अछि जे चुन्नूजी समाजसँ कटल लोक छथि आ समाजसँ कटल लोक किछु लीखि-बाजि सकैए । वस्तुतः समाजक सभ विध कृत्रिमे छै । से लालन-पालनसँ लऽ कऽ शिक्षा-दीक्षा, ओढ़न-पहिरन-भोजन धरिमे । सुख-सुविधासँ लऽ कऽ राग-विराग धरि। समाजमे अनुशासन अनबाक लेल कृत्रिम बिध सभ बनाएल जाइत छै आ हरेक बिधक अंकगणीतीय रूपमे सेहो व्यक्त कएल जाइत छै । उदाहरण लेल घरक नक्शा ओकर अंकगणीतीय रूप छै तँ संगीतमे स्वरलिपि ओकर अंकगणीतीय रूप छै । आब चुन्नूजी मंचपर वा रेडियो-टीभीपर गीत-संगीत सुनि लैत हेता तँइ स्वरलिपि हुनका नै देखाइत हेतनि । अन्यथा बिना स्वरलिपिकेँ कोनो प्रोफेशनल आ विद्वान संगीतकार काज करिते नै छथि । ओतबे किए चुन्नूजीक पोथी सभ जे छपल छनि ओकरो अंकगणित होइत छै जे कते बाइ कतेक पोथी हेतै आ ओहीपर ओकर स्वरूप निर्भर करैत छै। ओना आने बात जकाँ हमरा विश्वास अछि जे चुन्नूजी ई बात सभ नै बुझि सकताह कारण बुझबाक लेल समाजिक होमए पड़ैत छै । समाजिके किए संन्यासियो हएब तँ इएह अंकगणित काज आएत। मंत्रो पढ़ब तँ मंत्रसँ पहिने छंदक नाम, ओकर देवता, ओकर ऋषि आदिक नाम भेटत। मुदा ई बात सभ चुन्नूजीकेँ पता नै छनि ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">ऋगवेद संहिता, अथ प्रथमं मण्डलम्, सूक्त-१, देवता-अग्निः ; छन्द-गायत्री; स्वर-षड्जः; ऋषि-मधुच्छन्दाः वैश्वामित्रः</div><div style="text-align: justify;">ॐ अग्निमीळे पुरोहितं यज्ञस्य देवमृत्विजम्। होतारं रत्नधातमम् ॥1॥</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><b>जगत मे थाकि जगदम्बे अहिंक पथ आबि बैसल छी</b></div><div style="text-align: justify;"><b>हमर क्यौ ने सुनैये हम सभक गुन गाबि बैसल छी</b></div><div style="text-align: justify;"><i>(शाइर-कविवर सीताराम झा, मात्राक्रम-1222-1222-1222-1222)</i></div><div style="text-align: justify;"><i><br /></i></div><div style="text-align: justify;">आब जँ चुन्नूजीकेँ गायत्री छन्दक परिभाषा जनबाक छनि तँ ओ "अनचिन्हार आखर"पर जा कऽ पढ़ि सकैत छथि आ संपूर्ण वैदिक छन्द सीखि सकै छथि । हजारो वर्ष पहिने जाहि समाजक कवि साहस संग अपन रचनासँ पहिने ओकर विधान लीखि सकैत छलाह ओही कविक वशंज सभ ततेक कमजोर जे ओ सभ विधान देखिते छुल-छुल मूतए लागै छथि ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">10</div><div style="text-align: justify;">पृष्ठ 15 पर चुन्नूजी लिखैत छथि जे "हम छंद मे लयक आग्रही बेसी छी" । ई कथन आ चुन्नूजीक वास्तविकता दूनू अलग-अलग अछि । हुनका लय बेसी चाही सेहो छंदमे मुदा छंद कतए छनि ? ओ तँ छंद-बहर मानिते नै छथि तखन छंदमे बेसी कि कम लय कोना भऽ सकतै ? वास्तविकता तँ ई अछि जे चुन्नूजीकेँ ई पते नै छनि जे लय की होइत छै । साहित्ये नै दुनियाँक कोनो एहन चीज नै छै जाहिमे लय नै होइत हो। लय केर मतलब छै "गति" । चलैत हवाक लय छै तँ नदी संग नालाक सेहो। गुड़कैत पाथरक सेहो लय छै । आब अही लय सभमेसँ जखन कोनो एकटा लय बेर-बेर निश्चित अवधि-अंतरालक संग अबैत छै तखन ओ छंद बनि जाइत छै, ओकर नाम पड़ि जाइत छै । कथा अछि जे साँपकेँ भागैत देखि संस्कृतक "भुजंगप्रयात" छंद बनल अछि । एकर सोझ मतलब भेल जे छंद एकटा विशिष्ट लय केर नाम छै । आब जखन लय छैहे तखन चुन्नूजी कम-बेसी किए रहल छथि तकर हम अनुमान कऽ सकैत छी । हमर अनुमान अछि जे छंद बला रचना एक तँ लिखहेमे कठिन छै आ तकर बाद ओकर धुन बनाएब सेहो कठिन । मुदा बिना छंद-बहर बला रचना तँ केनाहुतो लीखू आ ओकर धुन बना गाबि लिअ । चुन्नूजी मूलतः मंचीय गायक छथि आ चुन्नूजीकेँ मंचपर प्रेशर रहैत छनि गेबाक आ तही प्रेशरक कारणे ओ लयक बेसी आग्रही हेता । मुदा फेर कहब छंद विशिष्ट लयक नाम छै ओहिमे जँ कियो कम-बेसी केर बात करै छथि तँ साफे बुझू जे हुनका लग कान्सेप्ट केर कमी छनि । एहिठाम कियो ई कहि सकै छथि जे गायककेँ मंचपर अनिवार्य रूपसँ जाए पड़तै तँइ मंचीय गायक नामक वर्गीकरण उचित नै । मुदा कवि-साहित्यकारकेँ तँ सेहो अनिवार्य रूपसँ मंचपर जाए पड़ै छै तखन अलगसँ मंचीय कवि-साहित्यकारक वर्गीकरण करबाक कोन जरूरति ? जे गुण कोनो कवि-साहित्यकारकेँ मंचीय बना दैत छै ठीक ओहने गुण कोनो गायककेँ सेहो मंचीय बना दैत छै ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><b>ओढल ओ शेरक खाल बरु छै तँ सिआरे</b></div><div style="text-align: justify;"><b>एहन परजीवीकेँ रगड़बाक समय छै</b></div><div style="text-align: justify;"><i>(शाइर-रामबाबू सिंह, मात्राक्रम-2222-2212-211-22) </i></div><div style="text-align: justify;"><i> </i></div><div style="text-align: justify;">11</div><div style="text-align: justify;">चुन्नूजी गजलक व्याकरण मानिते नै छथि तखन छोट बहर वा पैघ बहरक चर्चा करब संकेत दैए जे चुन्नूजी छोट पाँतिकेँ छोट बहर आ पैघ पाँतिकेँ पैघ बहर मानि लेने छथि से साफे अज्ञानता छै (पृष्ठ-17) । पाँतिसँ बहरकबल्कि बहरसँ पाँतिक निर्धारण होइत छै निर्धारण नै होइत छै से बूझब आवश्यक आ पहिल दू पाँतिक जे बहर-काफिया-रदीफ कायम हेतै सएह पूरा गजलमे अंत धरि निर्वाह हेबाक चाही । ईहो देखि हँसी लागैए जे एक दिस चुन्नूजी गजलक छंद ओ छंदकार सभकेँ खारिज करै छथि मुदा ओही छंदकार, ओही "अनचिन्हार आखर" केर बनाएल परिभाषिक शब्दावली जेना बाल गजल, भक्ति गजल आदिकेँ हपसि कऽ रखबाक प्रयास कऽ रहल छथि (पृष्ठ-18) । बहुत संभव चुन्नूजी ई मानि बैसल होथि जे एहि पारिभाषिक शब्दावली आ सिद्धांतक जन्मदाता हुनकेसँ उपकृत कोनो युवा छै । मुदा हँसिए-हँसीमे एहि सभ बातकेँ कात करैत ईहो विश्वास भऽ जाइए जे मैथिलीमे असल गजलक बाट एनाहिते लक्ष्य धरि पहुँचतै ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div></span><span style="font-family: courier; font-size: large;"><div style="text-align: justify;"><b>काँटक ढेरीमे फूल खोजि रहल छी</b></div><div style="text-align: justify;"><b>संकटमे हर्षक मूल खोजि रहल छी</b></div><div style="text-align: justify;">(शाइर-<a href="https://www.facebook.com/kundan.karna?__cft__[0]=AZVTIQAFlqhdV0Qx99jcrVIBa0-QnX5dxRJGB5pQzxTgPUSAn2D7ciskt5Fcv6nXXq6v1_ubYJHKE7uXtLJmDj3DmqtZz9qjAKZsBRh_v2jlGMO3YOCyoYaO9k5YZi0OBqUdoc2z9KiGQWTMff7_X8s3&__tn__=-]K-R">Kundan Kumar Karna</a>, मात्राक्रम-222-22-2121-122)</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">12</div><div style="text-align: justify;">चुन्नूजीक भूमिका एकै छनि मुदा ओहिमे फाँक बहुत अछि । अतेक जे एकटा फाँकमे हाथ देब तँ दस टा फाँक केर अनुभव हएत मुदा सभ फाँक किछु मुख्य फाँकमे जा कऽ मीलि जाइत छै । आ तँइ हमर प्रयास रहल अछि जे हम ओही मुख्य फाँक सभकेँ अपन आलोचनाक विषय बना सकी। रहलै बात एहि कथित संग्रह रचना सभकेँ तँ ओ हमरा लग नै अछि मुदा चुन्नूजीक अध्य्यन, क्षमता एवं पूर्वाग्रहकेँ देखैत रचना सभकेँ बिना पढ़ने कहल सकैए जे पोथीमे देल गेल रचना सभ गजल नै हएत । ओ रचना सभ आन जे किछु (गीत-कविता) हुअए मुदा गजल तँ नहिए हएत। आब जँ ओ गीत कि कविता अछि तँ ओ केहन अछि से गीत-कविताक मर्मज्ञ सभ कहता। मैथिलीमे पुरस्कारक जे हाल छै ताहिमे ई बहुत संभव जे हुनकर एहि पोथीकेँ पुरस्कार भेटि जाइक । मुदा मोन राखू पुरस्कार कोनो विधाक मानक नै होइत छै । एकटा बात ईहो जे चुन्नूजी "नाटक" करएमे महारथी छथि आ तँइ ई गजल विधाक संग "नाटक" केने छथि ।</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><b>हीरो नै ऐ नाटकमे</b></div><div style="text-align: justify;"><b>बिपटा छै भरमार सजल</b></div><div style="text-align: justify;"><i>(शाइर-ओमप्रकाश, मात्राक्रम-22-22-22-2)</i></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">(विदेहक नव अंकमे प्रकाशित आशीष अनचिन्हारक लेख)</div></span></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-76463574809560361212021-11-09T18:17:00.004+05:452021-11-09T18:19:00.864+05:45गजलः आइ बदरीमे नजरि एलै तस्वीर तोहर<span style="font-family: courier; font-size: large;">आइ बदरीमे नजरि एलै तस्वीर तोहर<br />चानकें सेहो अखड़ि गेलै तस्वीर तोहर<br /><br />तोरे दर्शन लेल पृथ्वीपर परि आबि गेलै<br />इन्द्रलोकोमे असरि भेलै तस्वीर तोहर<br /><br />चेहरा ककरो मिलल नै तोरा चेहरा सन<br />तइयो दुनियाँ भरि नजरि एलै तस्वीर तोहर<br /><br />शंका हेतै शुद्धतापर केओ केने शाइद<br />बीच गंगामे उतरि हेलै तस्वीर तोहर<br /><br />बरखा ठनका ठण्डी गर्मी गगनोमे की–की नै<br />चोट मौसमकें कुहरि झेलै तस्वीर तोहर<br /><br />ऽ।ऽऽ ऽ।ऽऽ ऽऽऽ। ऽऽ<br /><br />© कुन्दन कुमार कर्ण</span><br /><div><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div><table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: left;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://1.bp.blogspot.com/-i-wNuCdqQW0/YYpp-tMg_EI/AAAAAAAAF9I/M9iSm0kNIEYrPkTj3Kps3lJu70e-x4ccQCLcBGAsYHQ/s2048/Tasveer_Ghazal.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="2048" data-original-width="1775" height="640" src="https://1.bp.blogspot.com/-i-wNuCdqQW0/YYpp-tMg_EI/AAAAAAAAF9I/M9iSm0kNIEYrPkTj3Kps3lJu70e-x4ccQCLcBGAsYHQ/w555-h640/Tasveer_Ghazal.jpg" width="555" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-size: x-small;">Maithili Ghazal</span></td></tr></tbody></table><br /><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-75204629684995425772021-11-05T21:37:00.001+05:452021-11-05T21:41:03.372+05:45कौन सी रचना गजल हैं, कौन सी नहीं ? (हिन्दी अनुवाद)<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: x-large;">गजल सम्बन्धी नेपाली भाषामे </span><b style="font-family: courier; font-size: x-large;"><i>"कुन रचना गजल हो, कुन होइन ?"</i></b><span style="font-family: courier; font-size: x-large;"> शीर्षकमे जुलाई, २०२० मे नेपालक राष्ट्रिस्तरकें न्यूजपोर्टल सभमे प्रकाशित भऽ चूकल आलेखक नई उम्मीद मैगजिनमे प्रकाशित हिन्दी अनुवाद-</span></div><br /><br /><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://1.bp.blogspot.com/-KoksMOGbV7s/YYVMJPMfKdI/AAAAAAAAF8c/NySLqA94fjsUphNdwokeKU5zaKRmHlcTACLcBGAsYHQ/s2048/kundana.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="2048" data-original-width="1677" height="640" src="https://1.bp.blogspot.com/-KoksMOGbV7s/YYVMJPMfKdI/AAAAAAAAF8c/NySLqA94fjsUphNdwokeKU5zaKRmHlcTACLcBGAsYHQ/w524-h640/kundana.jpg" width="524" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span><span style="font-size: x-small;">गजलः नव उम्मीदमे प्रकाशित आलेखक हिन्दी अनुवाद - पहिल पृष्ठ</span><br /></span></td></tr></tbody></table><br /><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://1.bp.blogspot.com/-9lemlGzCQ_c/YYVM3H_w8NI/AAAAAAAAF8k/V541fNTCJcoTazbpLwRKFc8_lyYWqtdaACLcBGAsYHQ/s2048/kundan%2Bb.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="2048" data-original-width="1677" height="640" src="https://1.bp.blogspot.com/-9lemlGzCQ_c/YYVM3H_w8NI/AAAAAAAAF8k/V541fNTCJcoTazbpLwRKFc8_lyYWqtdaACLcBGAsYHQ/w524-h640/kundan%2Bb.jpg" width="524" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-size: x-small;">गजलः नव उम्मीदमे प्रकाशित आलेखक हिन्दी अनुवाद - दोसर पृष्ठ</span></td></tr></tbody></table><br /><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://1.bp.blogspot.com/-yKMuYWkTh_Q/YYVOZha-hnI/AAAAAAAAF8s/-z6by98LDFcKNDVth0gpKJ6l497GCXuPwCLcBGAsYHQ/s2048/kundanc.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="2048" data-original-width="1677" height="640" src="https://1.bp.blogspot.com/-yKMuYWkTh_Q/YYVOZha-hnI/AAAAAAAAF8s/-z6by98LDFcKNDVth0gpKJ6l497GCXuPwCLcBGAsYHQ/w524-h640/kundanc.jpg" width="524" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-size: x-small;">गजलः नव उम्मीदमे प्रकाशित आलेखक हिन्दी अनुवाद - तेसर पृष्ठ</span></td></tr></tbody></table><br />कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-70175483302921992021-09-15T20:49:00.010+05:452021-11-09T21:08:05.768+05:45प्रदेश-2 में फिर उपजा भाषा विवाद (हिन्दी अनुवाद)<div><div><div style="text-align: justify;"><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;">केंद्र में सरकार बदलने से प्रदेश 2 भी अछूता नहीं रहा। परिणामस्वरूप, एक मंत्री और एक राज्य मंत्री के साथ नेकपा माओवादी (केंद्र) भी सरकार में शामिल हो गयी। माओवादी केंद्र की ओर से भरत साह ने आंतरिक मामला और संचार मंत्री के रूप में शपथ ली और रूबी कर्ण ने उसी मंत्रालय में राज्य मंत्री के रूप में शपथ ली। </span></span><br /></div><span style="font-family: courier;"></span></div><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></div><div style="text-align: justify;"><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;">इससे पहले दोनों मंत्रियों ने अपनी मातृभाषा मैथिली में शपथ लेने का स्टैंड लिया था। पद की शपथ लेने के तुरंत बाद उन्होंने अफसोस जताया कि कानून में कमी के कारण वे अपनी मातृभाषा मैथिली में शपथ नहीं ले सके और कहा कि शपथ की भाषा पर असहमति के कारण शपथ ग्रहण समारोह में देरी हुई। लेकिन शपथ लेने के तुरंत बाद उन्होंने मातृभाषा में शपथ लेने पर अध्यादेश लाने की प्रतिबद्धता भी जताई। </span></span><br /></div><br /></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;">दोपहर तीन बजे दोनों मंत्रियों का शपथ ग्रहण होना था। लेकिन भाषा विवाद के चलते यह कार्यक्रम दोपहर 4 बजे शुरू हो सका। इनलोगों ने मैथिली भाषा में लिखा एक प्रतीकात्मक शपथ पत्र भी प्रदेश 2 के प्रमुख राजेश झा को सौंपा था। </span></span><br /><br /><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;">मातृभाषा मैथिली के प्रति प्रेम और स्नेह को लेकर प्रदेश 2 में चर्चा में आए मंत्री साह ने एक सप्ताह पहले एक कार्यक्रम में विवादास्पद बयान देते हुए कहा था कि मैथिली एक विशेष जाति की एकमात्र भाषा है और प्रदेश में ब्राह्मण और कायस्थ समुदाय का कुछ प्रतिशत ही मैथिली भाषा बोलते हैं जबकि सूबे में मगही भाषा सबसे ज्यादा बोली जाती है। </span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;"> </span></span><br /><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;"><b>विरोध, बचाव और बहस</b> </span></span><br /><br /><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;">प्रदेश 2 के आन्तरिक मामला तथा संचार मंत्री भरत साह के द्वारा दिए गए उक्त विवादास्पद बयान के विरोध में राज्य के विभिन्न संगठनों ने मुख्यमंत्री लाल बाबू राउत को एक ज्ञापन सौंपा। इनलोगों ने मंत्री साह द्वारा दिए गए विवादास्पद बयान की निंदा करते हुए कहा कि जनगणना के आधिकारिक दस्तावेज के मुताबिक मैथिली नेपाल में दूसरी सबसे अधिक बोली जाने वाली भाषा है। मंत्री साह को यह तथ्य समझना चाहिए। मैथिली भाषाशास्त्री, बुद्धिजीवि तथा मैथिली अनुयायी संघ संस्थाओं ने मंत्री साह को सार्वजनिक रूप में चुनौती देते हुए कहा कि उनके द्वारा दिए गए बयान को वह प्रमाणित करें। </span></span><br /><br /><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;">इतना ही नहीं सोशल मीडिया पर भी मंत्री साह के बयान का कड़ा विरोध किया गया। कुछ ने मंत्री साह पर मैथिली भाषा के खिलाफ तथ्यहीन, निराधार, काल्पनिक और गैर जिम्मेदाराना बयान देने का आरोप लगाया और मैथिली भाषियों से माफी की मांग की।</span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;"> </span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://1.bp.blogspot.com/-HcXXgGN_we4/YUINeDZEt7I/AAAAAAAAF60/5Nkcq9O20O4jfiU1iJV-lWhRyFKO1JvPgCLcBGAsYHQ/s2048/Article%2B1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="2048" data-original-width="1639" height="640" src="https://1.bp.blogspot.com/-HcXXgGN_we4/YUINeDZEt7I/AAAAAAAAF60/5Nkcq9O20O4jfiU1iJV-lWhRyFKO1JvPgCLcBGAsYHQ/w512-h640/Article%2B1.jpg" width="512" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-size: x-small;">मैथिली भाषा सम्बन्धी नयी उम्मीदमे प्रकाशित लेख</span></td></tr></tbody></table></span></span><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;">संघ-संस्थाओं द्वारा दिए गए ज्ञापन को स्वीकारते हुए प्रदेश 2 के मुख्यमंत्री लाल बाबू राउत ने कहा कि मैथिली भाषा के बारे में मंत्री साह द्वारा दिया गया बयान उनकी निजी राय हो सकती है। उन्होंने कहा, ‘‘मैथिली के बारे में उनका बयान निजी हो सकता है। उनका बयान प्रदेश- 2 की सरकार की नहीं है।’’ मुख्यमंत्री राउत ने अपनी सरकार का बचाव करते हुए स्वीकार किया कि राज्य की कामकाजी भाषा निर्धारित करने में बहुत देर हो चुकी है और कहा कि जल्द ही निर्णय लिया जाएगा। उन्होंने संगठनों के प्रतिनिधियों को आश्वासन दिया कि जल्द से जल्द प्रदेश प्रज्ञा प्रतिष्ठान की स्थापना की प्रक्रिया में तेजी लाई जाएगी। इस प्रकार मुख्यमंत्री ने उपजी परिस्थितियां को सामान्य करने की कोशिश की। </span></span><br /></div><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;"><br /></span></span></div><div style="text-align: justify;"><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;">इस प्रकार, मंत्री के विवादास्पद बयान के विरोध और बचाव के बीच यह बहस दूसरी ओर मुड़ती दिखाई पड़ रही है। सोशल मीडिया पर, कुछ उपयोगकर्ताओं ने मैथिली भाषा पर एकाधिकार रखने और मिथिला में अन्य जातियों द्वारा बोली जाने वाली मैथिली प्रेम को कम आंकने के लिए ब्राह्मण समुदाय की आलोचना की। आलोचकों का तो यहाँ तक कहना है कि मिथिला का ब्राह्मण और कायस्थ के अलावा अन्य जातियों द्वारा बोली जाने वाली भाषा मैथिली के अलावा एक और भाषा है और इसका नाम बदला जाना चाहिए। उन्होंने कहा कि मैथिली संगठनों में केवल ब्राह्मण जाति के प्रतिनिधि ही अधिक हैं। कक्षा एक से दस तक के स्कूली पाठ्यक्रम और मैथिली पाठ्यपुस्तकों में अधिकांश ब्राह्मण साहित्यकारों और लेखकों के केवल निबंध समावेश हैं। मिथिला के अन्य जाति के विभुतियों के बारे में नहीं पढ़ाया जाता है। केवल कुछ जातियां ही मैथिली भाषा के नाम पर उपलब्ध सुविधाओं का उपयोग करती हैं। मैथिली साहित्य पुरस्कार भी असमान रूप से दिए जाते हैं। दूसरे शब्दों में, विभिन्न आरोप लगाए गए कि मैथिली भाषा में एक-जातीय एकाधिकार है और मैथिली अब तक समावेशी नहीं रही है। </span></span><br /></div><br /></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;">इन आरोपों का विरोध करते हुए, कुछ मैथिली अनुयायियों और बुद्धिजीवियों ने कहा कि राज्य द्वारा नेपाल में एकल भाषा और संस्कृति को लागू करने की नीयत से जनगणना में मैथिली भाषा का कम प्रतिशत दिखाने के लिए मगही, अंगिका और बज्जिका को षड्यंत्रपूर्वक उल्लेेखित किया गया था। उन्होंने कहा, ‘‘उत्तर प्रदेश में बोली जाने वाली हिंदी और दिल्ली में बोली जाने वाली हिंदी में अंतर है। संयुक्त राज्य अमेरिका, यूनाइटेड किंगडम, इटली, चीन और भारत में बोली जाने वाली अंग्रेजी के स्वर में अंतर है।’’ पश्चिमी और पूर्वी नेपाल के नेपाली भाषियों के बीच नेपाली बोलने में कुछ अंतर है। इसी प्रकार रौतहट में बोली जाने वाली भोजपुरी और परसा में बोली जाने वाली भोजपुरी में अंतर है। इस प्रकार कुछ दूरी पर भाषा के अंतर के कारण भाषा का नाम नहीं बदलता है। इसलिए, उन्होंने तर्क दिया कि नेपाली मिथिलांचल क्षेत्र में अंगिका, बज्जिका और मगही में बोली जाने वालीएक अलग भाषा नहीं बल्कि मैथिली ही है। </span></span><br /></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;"><br />कुछ लेखकों ने निराशा व्यक्त करते हुए कहा कि ‘‘मैथिली में किसी को कोई पुरस्कार नहीं मिला, इसके संघ-संगठनों में कोई पद नहीं मिल सका, इसी कारण से वे अपना आक्रोश व्यक्त करने के लिए मैथिली भाषा का नाम दूसरे नाम से रख रहे हैं।’’ इसी तरह, सोशल मीडिया पर युवकों ने प्रतिक्रिया देते हुए कहा कि मधेश केंद्रित राजनीतिक दलों के पास वर्तमान में प्रदेश 2 में राजनीति के लिए कोई एजेंडा नहीं है और निकट भविष्य में चुनाव होने के कारण, एक दूसरे से लडा़ने के लिए यह भाषा विवाद जानबूझकर स्थापित किया गया है। इनलोगांे ने कहा कि हर भाषा का एक निश्चित क्षेत्र होता है जो समय के साथ बदल सकता है। इन क्षेत्रों में रहने वाली विभिन्न जातियों के बीच स्वर यानि टोन में भी अंतर पाया जा सकता है। मैथिली में भी ऐसा ही हुआ है। नेपाली भाषा में नेपाल के शाही परिवार के लिए कुछ विशेष शब्दों का प्रयोग किया जाता है। यह तर्क दिया गया कि उनका उपयोग दूसरों के लिए नहीं किया गया था। <br /><br />प्रदेश 2 सरकार के मंत्री के बयान से लोगों के बीच भाषा संबंधी मुद्दे अचानक उठ खड़े हुए हैं। कई लोग इस विवाद को अलग-अलग कोणों से देख रहे हैं और विश्लेषण कर रहे हैं। भाषाविदों और मैथिली लेखकों ने आशंका और चिंता व्यक्त करते हुए कहा कि प्रदेश 2 की सरकार में मधेश-केंद्रित राजनीतिक दलों ने स्थानीय भाषा की अनदेखी करते हुए हिंदी को प्रदेश 2 की कामकाजी भाषा बनाने की नीति अपनाई है और सार्वजनिक तौर पर हिंदी की वकालत करते हुए तत्काल व्यापक जनविरोध कर स्थानीय स्तर पर बोली जाने वाली भाषा को पहले विवादित किया जाएगा और फिर हिंदी को जोड़ा जाएगा। <br /><br />भारतीय स्वतंत्रता दिवस के अवसर पर 15 अगस्त 2021 को दिल्ली के लाल किले से भारत के प्रधानमंत्री नरेंद्र मोदी ने कहा, ‘‘देश की महान प्रतिभाओं को भाषा के कारण पिंजरे में बंद कर दिया गया है। लोग अपनी मातृभाषा में आगे बढ़ सकते हैं। यदि कोई व्यक्ति अपनी मातृभाषा पढ़कर आगे बढ़ता है तो उसकी प्रतिभा के साथ न्याय होगा।’’ वहीं इसी समय पर प्रदेश 2 में एक मातृभाषा को जबरदस्ती विवादित बनाने और खत्म करने की कोशिश की जा रही है। दूसरे शब्दों में, जिस देश की भाषा हिंदी है, वहीं के प्रधानमंत्री जहां उन देशों में बोली जाने वाली मातृभाषाओं को बढ़ावा देने पर जोर दे रहे हैं, वहीं बहुसंख्यक मैथिली भाषी क्षेत्रों के जनप्रतिनिधियों द्वारा दूसरे की मातृभाषा के प्रति मोह किसी विडंबना से कम नहीं है। </span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;"> </span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;"></span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier;"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://1.bp.blogspot.com/-_CSuDoSBEH4/YUIOjZEcl3I/AAAAAAAAF68/XiQFoXJWqsYYkZzOC9AvnQGH-yiefVL7ACLcBGAsYHQ/s2048/Article%2B2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="2048" data-original-width="1639" height="640" src="https://1.bp.blogspot.com/-_CSuDoSBEH4/YUIOjZEcl3I/AAAAAAAAF68/XiQFoXJWqsYYkZzOC9AvnQGH-yiefVL7ACLcBGAsYHQ/w512-h640/Article%2B2.jpg" width="512" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;"><span style="font-size: x-small;">मैथिली भाषा सम्बन्धी नयी उम्मीदमे प्रकाशित लेख</span></span></span></td></tr></tbody></table><span style="font-size: large;"><b>आगे का रास्ता </b><br /><br />आखिर अंग्रेजी और नेपाली भाषा का निर्विवाद रूप से इस्तेमाल हो रहे प्रदेश 2 में स्वदेशी भाषा को जानबूझकर विवादास्पद क्यों बनाया गया? कई सवाल हैं। इसका न केवल जवाब बल्कि व्यावहारिक समाधान भी खोजना महत्वपूर्ण है। <br /><br />नेपाल का संविधान (वि.सं. 2072) नेपाल में बोली जाने वाली सभी मातृभाषाओं को राष्ट्रीय भाषाओं (अनुच्छेद 6) के रूप में मान्यता देता है। हालांकि, सरकारी कामकाजी भाषा (अनुच्छेद 7) केवल देवनागरी लिपि में लिखी गई नेपाली भाषा को मान्यता देती है। इसी तरह, नेपाली भाषा के अलावा, एक प्रदेश अपने राज्य के अंदर अधिकांश लोगों द्वारा बोली जाने वाली एक या एक से अधिक राष्ट्रीय भाषाओं को प्रदेश कानून के मुताबिक प्रदेश सरकारी कामकाजी भाषा निर्धारित कर सकती है। धारा 7 की उप-धारा 2 में ऐसा प्रावधान किया गया है, जबकि उपधारा 3 में भाषा संबंधी अन्य मामले नेपाल सरकार द्वारा भाषा आयोग की सिफारिश पर तय किए जाएंगे। यहां भले ही संविधान ने राज्य सरकार को शक्ति दी हो, लेकिन राज्य उस अधिकार का प्रयोग नहीं कर पायी है और भाषा आयोग की प्रगति बहुत अधिक नहीं हुई। इसलिए संविधान द्वारा दी गई शक्ति का उपयोग करते हुए प्रदेश 2 की सरकार को मैथिली को प्रदेश की आधिकारिक भाषा के रूप में निर्धारित करने के लिए जल्द से जल्द कानून बनाना चाहिए। <br /><br />यह सर्वविदित है कि मैथिली, प्रदेश 2 में सबसे अधिक बोली जाने वाली भाषा और देश की दूसरी सबसे बड़ी भाषा है, जिसे राज्य द्वारा हमेशा उपेक्षित किया गया। यद्यपि मातृभाषा में पठनपाठन के लिए मैथिली भाषा का पाठ्यक्रम तैयार और कार्यान्वित किया गया है, लेकिन स्कूलों में इसका कार्यान्वयन अभी भी कमजोर है। <br /><br />समय के साथ मैथिली भाषा को बदलना जरूरी है। जो लोग मैथिली भाषा में समान हिस्सेदारी की कमी के कारण पीछे रह गए हैं, उन्हें अपने स्वर/टोन को व्याकरण में शामिल करके मैथिली के प्रचलन को बढ़ाना चाहिए। मैथिली भाषा से संबंधित संघ-संगठनों के पदों में सभी जातियों को समान रूप से शामिल किया जाना चाहिए और संगठनों को समावेशी बनाना चाहिए। विभिन्न पुरस्कार कोषों से पुरस्कार वितरण करते समय सभी क्षेत्रों और समुदायों के मैथिली साहित्यकारों को उचित स्थान दिया जाना चाहिए। वर्तमान में लागू की जा रही मैथिली भाषा के पाठ्यक्रम को संशोधित किया जाना चाहिए ताकि राजा सालहेश, दीनारामभद्री और अन्य सहित विभिन्न समुदाय के गणमान्य व्यक्तियों के इतिहास और जीवनी को शामिल किया जा सके। इसके लिए सभी मैथिली अनुयायियों, संघ-संस्थाओं, प्रचारकों, लेखकों, भाषाविदों, जनप्रतिनिधियों, पत्रकारों, बुद्धिजीवियों आदि को दिल से काम करना पड़ेगा। <br /><b><br />निष्कर्ष </b><br /><br />अगर माँ के कुछ बच्चे गलती करते हैं या गलत हो जाते हैं, तो उस बूरे बच्चे को सुधारने की कोशिश करना चाहिए, न कि माँ का नाम बदलना चाहिए और न ही माँ को बदलना चाहिए। मैथिली को प्रदेश २ की कार्यकारी भाषा बनाओ, हिन्दी को नहीं। यदि हिन्दी को जबरन बनाया जाता है तो संबंधित पक्ष को व्यापक जन विरोध का सामना करना पड़ेगा। यह राज्य को एक नए संघर्ष में धकेलने के समान होगा। <br /><br />मैथिली सिर्फ एक भाषा नहीं बल्कि एक सभ्यता भी है। यह एक दर्शन है। यह विश्व अध्यात्म का केंद्र है। यह एक प्राचीन संस्कृति है जिसका हजारों साल का अपना इतिहास है। जिसकी अपनी समृद्ध लिपि है। यह राज्य की अमूल्य धरोहर है। इसकी रक्षा और प्रचार-प्रसार करना हम सबका दायित्व है। अगर हमें अपनी भाषा, संस्कृति और पहचान पर गर्व नहीं होगा तो चाहे हम दुनिया में कहीं भी जाएं, हम अपनी कोई भी मूल पहचान नहीं देखेंगे और हमेशा तिरस्कृत रहेंगे। </span></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;"> </span></span></div><div style="text-align: right;"><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://1.bp.blogspot.com/-mDxuiDdXkd8/YUIPIUC7a2I/AAAAAAAAF7E/yiHTvm-YXScWudgGs8uo_P6VheVeJjaSgCLcBGAsYHQ/s2048/Article%2B3.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="2048" data-original-width="1639" height="640" src="https://1.bp.blogspot.com/-mDxuiDdXkd8/YUIPIUC7a2I/AAAAAAAAF7E/yiHTvm-YXScWudgGs8uo_P6VheVeJjaSgCLcBGAsYHQ/w512-h640/Article%2B3.jpg" width="512" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;"><span style="font-size: x-small;">मैथिली भाषा सम्बन्धी नयी उम्मीदमे प्रकाशित लेख</span></span></span></td></tr></tbody></table>- कुंदन कुमार कर्ण<br /></span></span></div><div><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;"><br />(उपर्युक्त लेखक के अपने विचार हैं) </span></span></div><div><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: large;"> <br /></span></span></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-7388504323789433023.post-56473115198842160292021-08-26T23:16:00.029+05:452021-08-27T08:19:12.031+05:45सूर्योदय अघि नै सूर्यास्त: मैथिली गजल संग्रह 'सूर्यास्तसँ पहिने'को आलोचना<div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">'सूर्यास्तसँ पहिने'(सूर्यास्त भन्दा पहिले) यो नाम हो डा.राजेन्द्र विमल जीको गजल संग्रहको । यो संग्रहको भूमिकाको अन्तिम भागमा विमल जी लेख्नु हुन्छ "यो मैथिली भाषाको पहिलो यस्तो गजल संग्रह हो जसमा १००(एक सय) गजल प्रस्तुत गरिएको छ ।" जबकी, मैले जाने सम्म सन् १९८५ मा प्रकाशित गजल संग्रह 'लेखनी एक रंग अनेक' जुन कि रवीन्द्रनाथ ठाकुरको हो जसमा कुल १०९(एक सय नौ) वटा गजल संगसंगै कता समेत समावेश गरिएको छ । तब विमल जीको यो 'पहिलो' जस्तो घोषणाको अर्थ के? यो हुन सक्छ की विमल जी यसलाई नेपालीय मैथिलीको सन्दर्भमा लेख्नु भएको होला तब त यो झनै गडबड........। कारण विमल जीको यो गजल संग्रहमा कुल ४(चार) वटा गजल दोहोरिएको छ । </span></div><div style="text-align: justify;"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://1.bp.blogspot.com/-KOEjFiCvQdQ/YShLPArCqgI/AAAAAAAAF4k/-JT5OAjoBBMdhOo_1aRBNEulzf0-gOz3gCLcBGAsYHQ/s1296/Cover%2BPage.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="1296" data-original-width="864" height="640" src="https://1.bp.blogspot.com/-KOEjFiCvQdQ/YShLPArCqgI/AAAAAAAAF4k/-JT5OAjoBBMdhOo_1aRBNEulzf0-gOz3gCLcBGAsYHQ/w427-h640/Cover%2BPage.jpg" width="427" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-family: courier; font-size: xx-small;">गजल संग्रहको कभर पेज</span></td></tr></tbody></table></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">अर्थात्, शुद्ध रूपले हेर्दा यो गजल संग्रहमा कुल ९६ वटा गजल रहेको छ । मलाई विमल जी जस्तो साहित्यकार संग यस्तो आशा थिएन की वहाँ पहिलो हुनकै लागि यस्तो कार्य गर्नु हुन्छ । इतिहासलाई आफ्नो फाइदाका लागि गलत साबित गर्नु हुन्छ । अब नेपालका विद्वान समीक्षकहरूले भन्नु हुन्छ कि के कुरा छ । मेरो टिप्पणी मात्र इतिहास शुद्धताको लागि छ । गजल संख्या १९ र २०, २९ र ३०, ३१ र ३३ र ५६ र ६१ एउटै गजल हो ।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">यदी गम्भीरतापूर्वक पढ्यो भने राजेन्द्र विमल जीको कथित गजल संग्रह 'सूर्यास्तसँ पहिने'मा अधिकांश रचना यस्ता भेटिन्छन् जुन कि मात्र गीत हो गजल होइन । बुझ्नै मुश्किल छ की गीतको गजल संग्रहमा के काम छ भनेर ।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://1.bp.blogspot.com/-XZagk2oL8EM/YShL0o3_sGI/AAAAAAAAF4w/3u0Vsb2gAFIuPuS8k8xTpkacEsdbJJ6AACLcBGAsYHQ/s779/Rajendra%2BBimal.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="779" data-original-width="701" height="400" src="https://1.bp.blogspot.com/-XZagk2oL8EM/YShL0o3_sGI/AAAAAAAAF4w/3u0Vsb2gAFIuPuS8k8xTpkacEsdbJJ6AACLcBGAsYHQ/w360-h400/Rajendra%2BBimal.jpg" width="360" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-family: courier; font-size: xx-small;">डा. राजेन्द्र विमल</span></td></tr></tbody></table></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">राजेन्द्र विमल जीको कथित गजल संग्रहमा धरै गीतहरू छन् । हेरौं कुन-कुन गीत छ---- पृष्ठ संख्या १, २, ३, १४, १९, २०, २३, २७, ३४, ४२ र ४७ का दोश्रो कथित गजल हुन् । त्यस्तै पृष्ठ संख्या ४, ७, ८, ९, १०, ११, १६, १८, २९, ३१, ३२, ३६, ३९ मा कथित रचनामा बहर छैन र लेखकले कविताको ढाँचामा लेख्नु भएको छ । अन्य कथित गजलहरू गजलको ढाँचामा छ त्यसकारण म यो मान्नलाई बाध्य भै हाल्छु कि जुन कविताको ढाँचामा छन् ती सब कविताहरू हुन् । कारण, विमल जीलाई कविताको ढाँचा र गजलको ढाँचा बीचको अन्तर राम्ररी थाहा छ । र, यसको प्रमाण वहाँले आफ्नो कथित संग्रहमा पनि दिनु भएको छ ।</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://1.bp.blogspot.com/-jPDlRoATknk/YShMKZHBJbI/AAAAAAAAF48/hmGNTceCCz0saIZeW316poluVrdRNZCfACLcBGAsYHQ/s1296/Last%2BPage.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="1296" data-original-width="864" height="640" src="https://1.bp.blogspot.com/-jPDlRoATknk/YShMKZHBJbI/AAAAAAAAF48/hmGNTceCCz0saIZeW316poluVrdRNZCfACLcBGAsYHQ/w427-h640/Last%2BPage.jpg" width="427" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="font-family: courier; font-size: xx-small;">गजल संग्रह माथि प्रकाशकको कथन</span></td></tr></tbody></table></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: courier; font-size: large;">जबकी यो आलोचनाको प्रारम्भिक भाग सन् २०१२ को मध्यमा फेसबुकमा दिएको थिएँ र त्यसै क्रममा यता त्यो आलोचना माथि केही टिप्पणीहरू आएका थिए । त्यो टिप्पणीमा धीरेन्द्र प्रेमर्षि जी यसलाई प्रेसको गडबडी भन्नु भयो । ठीक छ, त्यतिसम्म यो कुरा मान्न सकिन्छ......तर गीत र कवितालाई गजल भनेर पाठकलाई बेवकुफ बनाउनु र रेकर्ड गराउने अभिलाषा कसलाई भएको हुन सक्छ ? आचार्य राजेन्द्र विमल जीको वा प्रेसवालाको ?.......तै पनि यदी संख्यात्मक गडबडी प्रेसबाट भएको छ भने यो गीत र कवितावला गडबडी त विमल जीको नै हो । अर्को कुरा मानौं यो प्रेसको नै गडबडी हो र यो संग्रहको सबै रचना गजल नै हो तैपनि संदेहको घेरामा त विमल जी नै हुनुहुन्छ मात्र विमल जी नै किन मैथिली गजल (कथित गजल संग्रह) सम्बन्धी ज्ञान पनि संदेहको घेरामा छ कारण जब १९८५ मा १०९ वटा गजल सहितको गजल संग्रह प्रकाशित भयो....तब विमल जीको घोषणा मात्र पहिलो हुनेवला रोगको लक्षण हो ।</span></div><div style="text-align: right;"><span style="font-family: courier; font-size: x-small;">लेखक - आशीष अनचिन्हार </span></div><div style="text-align: right;"><span style="font-family: courier; font-size: x-small;">अनुवादक - कुन्दन कुमार कर्ण</span></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: medium;"><i><span style="font-family: courier;"><span>(सन् २०१३ अक्टोबर,२२ मा अनचिन्हार आखरमा प्रकाशित आलोचनाला</span></span><span style="font-family: courier;">ई नेपालीमा अनुवाद गरिएको हो ।)</span></i></span></div><div style="text-align: right;"><span style="font-family: courier;"><span style="font-size: x-large;"> </span><span style="font-size: x-large;"> </span><span style="font-size: large;"> <span> <span> </span><span> </span></span></span></span></div>कुन्दन कुमार कर्णhttp://www.blogger.com/profile/09396825641685764139noreply@blogger.com0